วันที่เอกสารถูกสร้าง: 
09/03/2009
ที่มา: 
http://www.monstudies.com

สะบ้าบ่อน
องค์ บรรจุน


สะบ้าบ่อน


สะบ้า เป็นเกมกีฬาพื้นบ้านของชนชาติต่าง ๆ ทั่วไปในแถบเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ ได้แก่ ไทย ลาว มลายู ลั๊วะ ชอง และมอญ เป็นต้น ไม่มีหลักฐานแน่ชัดว่าชนชาติใดเริ่มเล่นก่อนเป็นชาติแรก และมีมาแต่เมื่อใด ซึ่งแต่ละชนชาติก็มีบุคลิคลักษณะเป็นของตัวเอง ในส่วนของชาวมอญก็มีรูปแบบเฉพาะตัวที่โดดเด่น นิยมเล่นและถ่ายทอดสืบต่อกันมาแต่โบราณ

การเล่นสะบ้ามักเล่นกันในเทศกาลสงกรานต์ โดยเล่นใต้ถุนบ้าน หรือบริเวณที่มีพื้นที่โล่งกว้าง สมัยก่อน บ้านคนมอญมักเป็นบ้านสองชั้นใต้ถุนโล่งกว้าง แต่ละหมู่บ้านจะมีการเล่นสะบ้ากันเกือบทุกหลังคาเรือน แต่ปัจจุบันจะมีการเล่นเฉพาะบ้านที่มีความพร้อมและได้รับเลือกเอาไว้เท่านั้น โดยมีการแข่งขันกันเพื่อความสนุกสนานและความสามัคคีกันในหมู่บ้าน

สะบ้ามี ๒ ประเภท คือ สะบ้าบ่อน (สะบ้าหนุ่มสาว) และสะบ้าทอยไกล ส่วนสะบ้ารำ เป็นเอกลักษณ์เฉพาะถิ่นของชาวมอญบางไส้ไก่ กรุงเทพฯ ซึ่งในที่นี้จะพูดเฉพาะสะบ้าบ่อนเท่านั้น

การเตรียมบ่อน ต้องปรับลานดิน ทุบดินให้เรียบ โดยเลือกที่โล่งกว้างประมาณ ๕ เมตรขึ้นไป แล้วแต่ว่าจะต้องการให้สาว ๆ นั่งได้กี่คน เช่น ๕-๘ คน เป็นต้น หาไม้กระดานมากั้นไว้ทั้ง ๔ ด้าน กันลูกสะบ้ากระเด็นออก ประดับประดาบริเวณบ่อนด้วยทางมะพร้าวผ่าซีก กระดาษสี ผ้าสี พวงมะโหด มีการเตรียมอาหารและเครื่องดื่มไว้รับรองแขกด้วย หนุ่ม ๆ ที่จะมาเล่นสะบ้าต้องเป็นหนุ่มบ้านอื่น มีหัวหน้าซึ่งอาวุโสกว่าใครนำมา รุ่นน้องต้องเชื่อฟังอย่างเคร่งครัด มาและเจรจาขอเล่น หากฝ่ายสาวยินยอมก็เชื้อเชิญเข้าไปเล่นได้ ทั้งนี้การเล่นทุกบททุกตอนจะอยู่ในสายตาของผู้หลักผู้ใหญ่ตลอดเวลา ซึ่งมักแอบดูมาลงมาจากบนบ้าน มองลอดทางช่องต่างระดับระหว่างตัวเรือนกับชานเรือน (มอญเรียก ฮะหยู่) สังเกตดูพฤติกรรมและบุคลิกท่าทางลูกเขยหลานเขยในอนาคต

อุปกรณ์การเล่น มีเพียงลูกสะบ้าประจำตัวทั้ง ๒ ฝ่าย ลักษณะกลมแบน ลูกสะบ้าของผู้ชายเล็กกว่าของฝ่ายหญิง ในอดีตลูกสะบ้าใช้เม็ดในของฝักสะบ้าจริง ๆ แต่ปัจจุบันหายาก จึงมักกลึงจากไม้ เขาควาย หรือทองเหลือง แล้วแต่ฐานะของเจ้าบ้าน

กติกาการเล่น กฏกติกาและวิธีการเล่นให้ยึดทางฝ่ายหญิงเป็นหลัก ซึ่งในแต่ละหมู่บ้านแต่ละถิ่นก็มีความแตกต่างกันไป ในที่นี้จะขอยกตัวอย่างท่าเล่นของบ้านบางกระดี่ มาประกอบ ดังนี้

. อีมายฮะเกริ่ม หรือ มายฮะเกริ่ม
. ถิ่งเติง หรือ อีเถิ่งเติง
. โปะฮ์ฮะจ๊อด หรือ อีโป๊ะฮ์ฮะจ่อด
. โซบาเก่ม
. ฮะอุบ หรือ อีฮะอุบ
. อีแปะ
. อีตั่น
. อีฮะเร็ต
. อีงาก์จ
. อีนัง หรือ อีนังตัวปอย
. อีมายพาด
. อีโหล่น
. อีสื้อ หรือ อีสื่อ

ฝ่ายชายและหญิงผลัดกันเล่น เล่นไปตามท่าต่าง ๆ เมื่อฝ่ายใดตกเป็นฝ่ายพ่ายแพ้ (ทอยสะบ้าไม่ถูกเป้าของอีกฝ่าย) จะต้องถูกยึดลูกสะบ้า เมื่อต้องการขอคืนก็ต้องยอมทำตามฝ่ายที่ชนะสั่ง เช่น ให้ฟ้อน รำ เต้น หรือทำท่าทำทางตลกขบขัน จนเป็นที่พอใจของฝ่ายชนะ จึงจะได้ลูกสะบ้าคืน แล้วก็สลับกันเล่นไปเรื่อย ๆ ตลอดระยะเวลาที่เล่นสะบ้านี้ มักจะมีดนตรีประกอบและมีการร้องเชียร์จากผู้ชมไปเรื่อย ๆ ประกอบกับกลุ่มหนุ่ม ๆ ที่ชอบสนุกในหมู่บ้านที่รวมตัวกันตระเวณมาพร้อมด้วยเครื่องดนตรี พากันร้องรำทำเพลงเป็นการ "กล่อมบ่อน" ทำให้บรรยากาศสนุกสนานยิ่งขึ้น อาจมีหลายกลุ่ม หมุนเวียนไปทีละบ่อนทั่วทั้งหมู่บ้าน เป็นที่สนุกสนาน

ในระหว่างการเล่นนี้ จะมีการต่อรองให้ ถูกทำโทษน้อย ๆ มีการแกล้งเล่นพลาด แกล้งล้ม เพื่อออดอ้อนสาว บางคนมีน้ำใจนักกีฬา บางคนแพ้ชวนตี ซึ่งผู้ชมจะสังเกตเห็นได้ ในอดีต หนุ่มสาวจะมีโอกาสใกล้ชิดพูดคุยกัน ก็เฉพาะช่วงเวลาเหล่านี้นี่เอง เกมสะบ้าจึงเป็นสิ่งที่ทุกคนนับวันรอ และเล่นกันด้วยชีวิตชีวา ต่างจากปัจจุบันที่เล่นกันเหมือนถูกตั้งโปรแกรมคอมพิวเตอร์มาจากบ้าน รีบ ๆ ให้ครบขั้นตอน ขาดสีสันและชีวิตชีวาอย่างในอดีต