ชนเผ่าอาข่า - ประเพณี พิธีปลูกข้าวเริ่มแรก

ชนเผ่าอาข่า : พิธีปลูกข้าวเริ่มแรก

พิธีปลูกข้าวเริ่มแรก หรือ แช้คาอ่าเผ่ว เป็นพิธีกรรมที่ประกอบการมาตั้งแต่สมัยบรรพบุรุษ พิธีนี้จะทำการประมาณเดือนพฤษภาคมก่อนปลูกข้าวไร่ ของทุกปี โดยให้ความหมายได้ว่า "แช้" แปลว่าข้าวเปลือก "คา" แปลว่าปลูก "อ่าเผ่ว" แปลว่า พิธีกรรม หรือประเพณี ให้ความหมายโดยรวมว่า พิธีปลูกข้าวเริ่มแรก มีนานเล่าถึงความเป็นมาของพิธีกรรมนี้ว่า “สมัยก่อนคนอ่าข่าไม่ได้มีข้าวกิน และไม่มีการปลูกข้าวเหมือนปัจจุบัน เนื่องจากขาดพันธุ์ ข้าวสำหรับการเพาะปลูก แต่คนอ่าข่าก็มีความฉลาดถ้าเทียบกับสัตว์อื่น จึงมีการวางอุบายหลอกให้นกกระจอก อ่าข่าเรียกนกชนิดนี้ว่า “อาจี๊จี๊เจ๊อะ” ไปขโมยพันธุ์ข้าวของเทพเจ้า “อ่าเผ่วหมี่แย๊”

เพื่อจะนำพันธุ์ข้าวมาทำการเพาะปลูกในไร่ พันธุ์ข้าวที่คนอ่าข่าให้นกไปขโมยมานั้น ชื่อว่า "โกะมา" ซึ่ง เป็น พันธุ์ข้าวของเทพเจ้านั่นเอง เมื่อนกกระจอกได้รับคำสั่งจากอ่าข่า ก็ได้ไปยังที่อยู่อาศัยของเทพเจ้า แต่นก ดังกล่าวก็ไม่สามารถขโมยพันธุ์ข้าวมาได้ อย่างไรก็ตามคนอ่าข่าก็ยังไม่ย่อท้อ สั่งให้นกที่มีชื่อว่า “จ๊าโอ่” ไป ขโมยอีกแต่นกดังกล่าวก็ยังไม่สามารถขโมยมาได้ อย่างไรก็ตาม คนอ่าข่าก็ยังส่งนกเขาเป็นผู้ไปขโมย พันธุ์ข้าวจากเทพเจ้า คราวนี้นกเขาขโมยพันธุ์ข้าวมาได้ จึงมารายงานให้กับคนอ่าข่า เขาสามารถขโมยพันธุ์ข้าว โกะมา มาได้แล้ว ด้วยเหตุนี้คนอ่าข่าจึงได้ตั้งชื่อให้กับนกเขาว่า “ห่าเห่ว” ซึ่ง แปลความหมายได้ว่า นกขโมย และเมื่ออ่าข่าขอพันธุ์ข้าวที่นกเขาขโมยมานั้น นกเขากลับบอกว่าได้กินลงไปในท้องหมดแล้ว และไม่ยอมเอา เมล็ดพันธุ์ข้าวให้กับอ่าข่า

จากนั้นนกเขาก็ได้บินหนีไป แล้วไปเกาะที่กิ่งไผ่ซาง ร่วมกับนกเขาตัวอื่นที่เกาะอยู่ก่อนแล้ว 2 ตัว จึงได้มีนกเขาที่เหมือนกันบนกิ่งไผ่ 3 ตัว เมื่อเป็น เช่นนี้ก็สร้างความลำบากใจให้กับอ่าข่า อ่าข่าจึงมารวมตัวกันแล้วปรึกษาร่วมกัน โดยมีหน้าไม้อยู่ 3 ด้าม ให้เลือกด้ามที่อยู่ตรงกลาง มีลูกดอกอยู่ 3 ดอก ให้เลือกดอกที่อยู่ตรงกลาง และเมื่อมีนกอยู่ 3 ตัวก็ให้เลือกยิงนกตัวที่เกาะอยู่ตรงกลาง และเมื่อหน้าไม้ถูกยิงออกไป ก็ไปถูกตัวที่เกาะอยู่ตรงกลาง ตามเป้าที่ได้วางไว้ เมื่อนกถูกยิงก็ตกลงมา แต่บังเอิญว่านกได้ตกลงไปในน้ำวน “อี๊จุอี๊ยอง”

และถูกปลาเหลืองกินเข้าไปก่อน อ่าข่าเรียกปลาชนิดนี้ว่า “หง่าส่าหง่าซื้อ” จึง ทำให้อ่าข่าคิดหนัก เพราะต้องเอาพันธุ์ข้าวไปปลูก แต่ถูกปลามากินซะก่อน อ่าข่าจึงไปเอา แห มาอ่าข่าเรียกว่า "ยา" เพื่อจะมาเหวี่ยงเอาปลาเหลืองที่กินนกเขาเข้าไป พอเหวี่ยงแห ลงไป แล้วก็ได้ปลาเหลืองมา แต่อ่าข่าก็ยังคิดอยู่ว่าทำอย่างไร ถึงจะนำนกออกมาจากท้องของปลาเหลืองได้อ่าข่าจึงได้ไปเอามีดมาผ่าท้องปลา หลังจากผ่าท้องปลาแล้วปรากฏว่ามีนกเขาอยู่ในท้องปลาจริง จากนั้นได้ทำการผ่าท้องนกเขาอีก แล้วก็เจอพันธุ์ข้าวที่นกเขาไปขโมยมาจากเทพเจ้าอยู่ในกระเพาะนกเขา อ่าข่าเลยไปบอกให้ผู้นำศาสนา “โจ่วมา” แล้วให้ผู้นำศาสนา เอาพันธุ์ข้าวดังกล่าวไปชำระล้าง ในบ่อน้ำศักดิ์สิทธิ์ ก่อนที่จะทำพิธีปลูกข้าวเริ่มแรกในไร่ จนเป็นเหตุทำให้เกิดพิธีปลูกข้าวเริ่มแรกหรือ “แช้คาอ่าเผ่ว” ขึ้น จนถึงปัจจุบัน พิธีปลูกข้าวเริ่มแรกจะมีการประกอบพิธีอยู่ 2 วันด้วยกัน คือวันแรก ผู้ชายก็จะไปทำความสะอาดที่บ่อน้ำศักดิ์สิทธิ์ ศาสนสถาน ทีสำคัญอีกที่หนึ่งของอ่าข่า เป็นสถานที่อ่าข่าตักน้ำเพื่อมาใช้ในการประกอบพิธีกรรมทางศาสนา น้ำที่ตักมาจากบ่อน้ำศักดิ์สิทธิ์อ่าข่า เรียกว่า “อี๊จุอี๊ซ้อ” แปล ได้ว่า น้ำที่สะอาด บริสุทธิ์ ในวันนี้ทุกครัวเรือนก็จะมีการประกอบพิธีเซ่นไหว้บรรพบุรุษ พอตกค่ำผู้นำศาสนาก็จะประกาศข่าว ให้ชาวบ้านทุกคนได้รับรู้ อ่าข่าเรียกการประกาศข่าวนี้ว่า “ล้อกู้กู้เออ” เป็นการประกาศให้อยู่กรรมในวันพรุ่งนี้ ห้ามคนในชุมชนออกไปทำงานที่ไหน