ชนเผ่าอาข่า - ประเพณี พิธีถอนขนไก่

ชนเผ่าอาข่า : พิธีถอนขนไก่

พิธีถอนขนไก่หรือยาจิจิอ่าเผ่ว จะเริ่มเมื่อถึงวันแกะ “ ย้อ ” ตามการนับวันรอบสัปดาห์ของอ่าข่า วันแกะหรือวันย้อ ถือเป็นวันเกิดของเทพเจ้า “ อ่าเผ่วหมี่แย๊ ” ผู้ให้กำเนิดชีวิตมนุษย์ ดังนั้นเทพเจ้าของอ่าข่าจึงได้บัญชาให้เหล่าบรรดาปู่ย่าตายาย ของตระกูลต่างๆที่ล่วงลับไปแล้วและอาศัยอยู่กับเทพเจ้า จำนวน 7 ชั่วโครต อ่าข่าเรียกว่า “ สิจึอ่าเผ่ว ” ให้ลงมาจากสวรรค์เพื่อมาสำรวจสมาชิกในโลกมนุษย์ของแต่ละตระกูลว่า เกิด แก่ เจ็บตาย เท่าใด ในวันนี้อ่าข่าจึงมีการประกอบพิธีถอนขนไก่ “ ยาจิจิอ่าเผ่ว ” ฉะนั้นสมาชิกครอบครัวถึงอยู่แห่งหนใดก็ตาม จะต้องกลับมาที่บ้านเพื่อมาร่วมพิธีกรรมนี้ พิธีถอนขนไก่จึงเป็นพิธีที่สำคัญของอ่าข่า ใช้เวลาในการประกอบพิธีกรรมเพียง 1 วัน ส่วนความเป็นมาของพิธีกรรมนี้ ไม่สามารถจะบอกได้ว่า เกิดขึ้นเมื่อใด ชาวอ่าข่าได้มีการปฏิบัติและสืบทอดกันมาตั้งแต่สมัยบรรพบุรุษ

การประกอบพิธีกรรม
วันแรกการเซ่นไหว้บรรพบุรุษและถอนขนไก่ตั้งแต่เช้าตรู่ผู้หญิงอ่าข่าก็จะออกจากบ้านไปตักน้ำบริสุทธิ์ที่บ่อน้ำศักดิ์สิทธิ์อ่าข่าเรียกน้ำที่ตักมานี้ว่า “ อี๊จุอี๊ซ้อ ” อี๊จุให้ความหมายว่าน้ำ ส่วน อี๊ซ้อให้ความหมายถึง ศักดิ์สิทธิ์หรือบริสุทธิ์ เมื่อนำมารวมกันก็จะได้ว่าน้ำบริสุทธิ์ น้ำดังกล่าวจะนำมาใช้ในการเซ่นไหว้ผีบรรพบุรุษ หลังจากตักน้ำมาแล้ว ก็จะเอาน้ำบริสุทธิ์นี้ไปแช่ข้าวสาร เพื่อนำมาตำข้าว ปุ๊ก อ่าข่าเรียก “ ห่อถ่อง ” ข้าวปุ๊กหรือห่อถ่องคือข้าวที่ได้จากการตำอย่างละเอียด โดยก่อนที่จะตำก็จะนำข้าวสาร ( ข้าวเหนียว ) แช่ไว้ประมาณ 1 คืน พอรุ่งเช้าก็นำมานึ่ง หลังจากนึ่งเสร็จ หรือได้ที่แล้วก็จะมีการโปรยด้วยน้ำอีกรอบหนึ่ง แล้วก็นึ่งต่อระหว่างที่รอข้าวสุกก็จะมีการตำงาดำผสมเกลือไปด้วยเพื่อไม่ให้ ข้าวเหนียวที่ตำติดมือเวลานำมาปั้น ข้าวปุ๊กซึ่งต้องใช้ในการทำพิธีเช่นกัน จากนั้นก็จะมีการตั้ง “ หม่องแช้ ” ข้าวเปลือกที่ใส่ในภาชนะ เพื่อใช้เป็นอาหารม้าของบรรพบุรุษ พร้อมทั้งเอาข้าวสารและไข่อีก 1 ใบเรียกว่า “ แช้หล่อง ” ใส่พาชนะที่เป็นถ้วยและวางไว้บริเวณที่ประกอบพิธี 

จากนั้นก็นำเครื่องเซ่นไหว้มาทำความสะอาด โดยใช้น้ำบริสุทธิ์ที่ตักมาจากบ่อน้ำศักดิ์สิทธิ์ล้าง เมื่อล้างเสร็จก็ผึ่งไว้เหนือเตาไฟ และเมื่อข้าวสุกก็ตักข้าวออกประมาณ 1 ถ้วย เพื่อทำเป็นข้าวบริสุทธิ์เพื่อใช้ในการทำพิธี อ่าข่าเรียกข้าวบริสุทธิ์นี้ว่า “ ห่อซ้อ ” ข้าวที่เหลือก็นำไปตำเป็นข้าวปุ๊ก หลังจากตำข้าวปุ๊กเสร็จแล้ว ก็นำกลับมาที่บ้านเอามาบิดข้าวปุ๊กออกมาเป็นชิ้นๆ จำนวน 3 ชิ้น อ่าข่าเรียกว่า “ อ่าเผ่วล้อฮี๊ ” เพื่อใช้ในการประกอบพิธี ในการทำพิธีวันนี้ต้องใช้ไก่ 1 ตัว ซึ่งไก่ตัวที่จะนำมาใช้ในการทำพิธีต้องมีอวัยวะครบทุกชิ้นส่วน เมื่อได้ไก่แล้วก็นำไก่มารดน้ำด้วยน้ำบริสุทธิ์ รดที่ขา ลำตัว และหัว จุดละ 3 ครั้ง เป็นการชำระล้างไก่ให้บริสุทธิ์ จากนั้นก็จับไก่มาถอนขนบริเวณฝากั้นระหว่างห้องผู้ชายกับห้องผู้หญิง ถอนขนลงพื้น 3 ครั้ง จากนั้นก็ไปที่ประตูทางเข้าฝั่งชายอ่าข่าเรียกว่า “ เบาะเลาะ ” ถอนขนไก่ลง 3 ครั้ง แล้วเดินไปที่ประตูทางเข้าฝั่งผู้หญิงอ่าข่าเรียกว่า “ ยุ้มมา ” ถอนขนไก่ลงพื้น 3 ครั้งเหมือนกัน เดินถอนขนไก่อย่างนี้ทั้ง 3 จุดไปเรื่อยๆ จนครบจุดละ 3 รอบ  

การถอนขนไก่ในลักษณะนี้เพื่อบูชาบรรพบุรุษ หลังจากถอนขนไก่เสร็จแล้ว ก็นำไก่มาเชือต ตัดขาซ้าย 1 ข้าง ปีกขวา 1 ข้าง(บางตระกูลตัดหมดทุกส่วน)โดยมีความเชื่อในการตัดขาและปีกว่า ขาจะเป็นไม้เท้า และปีกจะเป็นใบพัด ของปู่ย่า ตา ยาย ที่ลงมาสำรวจ สมาชิกในโลกมนุษย์ของแต่ละตระกูล เมื่อเผาไก่เสร็จแล้วก็ทำการชำแหละไก่ ซึ่งเวลาชำแหละไก่ต้องระวังเรื่องเครื่องใน เวลางัดต้องให้เครื่องในติดออกมาทางหน้าอก หากไม่เป็นเช่นนี้จะต้องฆ่าไก่ตัวใหม่ เนื่องจากถือว่าผิดธรรมชาติ จากนั้นก็จะนำเนื้อไก่ไปต้ม แต่ก่อนที่จะต้มจะมีถ้วยใบหนึ่งสำหรับรองเนื้อ อ่าข่าเรียกถ้วยนี้ว่า “ ขึ่มมาหละด่า ” ในถ้วยใบนี้จะประกอบด้วย ขิง ข้าวสาร เกลือ เพื่อจะต้มกับเนื้อไก่ ห้ามใส่เครื่องปรุงอื่นเด็ดขาด สำหรับชิ้นส่วนของไก่ที่ใช้ทำพิธีนั้นก็มี น่องไก่ ตับไก่ อกไก่ เนื้ออีก 2 ชิ้น รวมเป็น 5 ชิ้นในการเซ่นไหว้ เมื่อเนื้อไก่ที่ต้มสุกได้ที่แล้ว ก็จะเอาขันโตกพิธีมาตั้งไว้เพื่อใส่เครื่องเซ่นไหว้ 5 ชิ้นดังนี้ ถ้วยใบที่ 1 ใส่เนื้อไก่ 2 ชิ้นพร้อมเนื้อแกง ถ้วยใบที่ 2 ใส่เหล้าที่ดูดขึ้นมาจากกระบอกเหล้าพิธี ที่เก็บไว้หน้าตู้เก็บเครื่องเซ่นไหว้ ถ้วยใบที่ 3 ใส่น้ำชาต้ม  
นำข้าวปุ๊ก 3 ชิ้นใส่ในตะกร้าใบที่ 1 และใส่ข้าวบริสุทธิ์ในตะกร้าใบที่ 2 หลังจากที่เตรียมเครื่อง เซ่นไหว้หมดแล้วก็ยกขันโตกมาประกอบพิธีหน้า ตู้เก็บเครื่องเซ่นไหว้ หลังจากที่ทำพิธีเสร็จแล้วก็จะกินอาหารของเทพเจ้าโดยคนที่ทำพิธีต้องกินก่อน อ่าข่าเรียกการกินอาหารเทพเจ้าว่า “ อ่าเผ่วลอจ๊าจ่าเออ ” เมื่อคนทำพิธีกินเสร็จแล้วก็ส่งให้สมาชิกคนอื่นๆกิน เมื่อกินเสร็จแล้ว ก็จะเก็บขันโตกไว้ พอประมาณ 19.00น ก็จะทำพิธีเก็บเครื่องเซ่นไหว้ไว้ในตู้อย่างเดิม ก็ถือว่าเสร็จสิ้นพิธีกรรม