คนปลูกต้นไม้ (The Man Who Planted Trees)

คำนำ
           "ต้นไม้" เป็นสิ่งมีชีวิตชนิดเดียวที่มีการดำรงอยู่แนบเนื่องกับผืนแผ่นดินโดยตรง เป็นสิ่งมีชีวิตสีเขียวน่าพิศวง เพราะ "ต้องการ"ปัจจัยหล่อเลี้ยงตัวเองเพียงเล็กน้อย แต่ "ให้"คุณประโยชน์อย่างเหลือคณานับแก่ชีวาลัยที่มันอาศัยอยู่
ในช่วงระยะการพัฒนาอุตสาหกรรมใหม่เพียงไม่กี่ชั่วทศวรรษ ต้นไม้ต้นแล้วต้นเล่าถูกโค่นล้มลงด้วยความมักง่ายและมักได้ของคนโดยมิได้ หยุดคิดว่า นั่นเป็นต้นเหตุของวิกฤตการณ์สิ่งแวดล้อมโลกที่กำลังคืบคลานเข้ามา

            ดูเหมือน ฌ็อง ฌิโอโน (Jean Giono) จะตระหนักในเรื่องนี้ก่อนคนร่วมยุคสมัย ดังจะเห็นได้จากหนังสือ คนปลูกต้นไม้ (The Man Who Planted Trees) ซึ่งเป็นสัญญาณเตือนให้คนหันกลับมาเห็น "ค่า" อันแท้จริงของต้นไม้ มิใช่ในแง่ "มูลค่าเศรษฐกิจ" หากในแง่ที่ต้นไม้เป็นเสมือน "ห่วงโซ่ชีวิต" เปลาะแรก ที่ร้อยโยงให้ลูกโซ่ชีวิตทั้งมวลบนพื้นพิภพนี้ดำเนินไปได้อย่างปกติ เมื่อต้นไม้ถูกโค่นล้มลง ก็เท่ากับปฐมฐานแห่งชีวิตถูกทำลาย ซึ่งแน่นอนย่อมส่งผลสะเทือนต่อวงจรลูกโซ่ชีวิตทั้งมวล จนถึงกับอาจขาดสะบั้นลงได้ ความจริงดังกล่าวได้รับการพิสูจน์แล้วด้วยบทเรียนราคาแพงที่ทุกคนต้องจ่าย ด้วยมูลค่าชีวิตและสุขภาพของตนเอง เพื่อแลกกับมูลค่าสิ่งแวดล้อมที่ทุกคนมีส่วนในการปล้นทำลายไป

             นับว่า ฌ็อง ฌิโอโน เป็นนักคิดนักเขียนที่มีนิเวศทรรศน์ล้ำยุคสมัย เขาตั้งใจสร้าง"บุฟฟิเยร์" (Bouffier) - "คนปลูกต้นไม้" ขึ้นมาเป็นตัวแทนของคนธรรมดาที่มีชีวิตอยู่จริง เพื่อปลุกผู้คนให้สำนึกในภารกิจสำคัญที่สุดของมนุษยชาติ นั่นคือ "งานปลูกต้นไม้" ซึ่งเป็นงานเล็ก ๆที่ดูธรรมดาสามัญเสียจนไม่มีใครใส่ใจ ทั้งที่งานปลูกต้นไม้เป็น "งานจริง" ที่ยิ่งใหญ่เทียบเท่ากับ "การรังสรรค์" (Creation) ของพระผู้เป็นเจ้าเลยทีเดียว เพราะต้นไม้เป็นต้นกำเนิดของมวลชีวิต เป็นต้นกำเนิดของลำธาร บันดารความอุดมให้แผ่นดิน ให้อากาศบริสุทธิ์และความร่มเย็น และในสังคมอุตสาหกรรมนี้ ผู้คนเกือบหลงลืมไปแล้วว่า ป่าไม้เป็น "ซูเปอร์มาร์เก็ตแท้จริง" ที่เอื้ออาหารและปัจจัยสี่แก่สรรพสัตว์และมนุษยนิกร
ฌ็อง ฌิโอโน แสดงให้เห็นว่า "งานปลูกต้นไม้" เป็นงานรังสรรค์ที่เกิดขึ้นอย่างช้า ๆ จากความอ่อนน้อมถ่อมตนของคนธรรมดาอย่าง "บุฟฟิเยร์" ซึ่งหว่านเพาะเมล็ดพันธุ์บนผืนดินที่มิใช่ของตนโดยไม่ได้หวังผลได้แก่ตัวเอง ทั้งมิได้อวดอ้างว่าได้ทำเช่นนั้นเพื่อโลก

             แม้คนปลูกต้นไม้ จะเป็นเรื่องอิงนิยาย แต่เชื่อว่าตัวละครธรรมดาอย่าง "บุฟฟิเยร์" ยังมีตัวจริงแฝงเร้นอยู่ทั่วไปในหมู่ผู้ทำงานอยู่กับผืนแผ่นดิน บุคคลาธิษฐานที่ใกล้เคียงกับ "บุฟฟิเยร์" ซึ่งพอเห็นอยู่ในยุคสมัยของเราก็คือผู้เฒ่า มาซาโนบุ ฟูกูโอกะ ซึ่งเป็นที่รู้จักกันบ้างแล้วในหมู่คนไทยที่สนใจในเรื่องสิ่งแวดล้อมและเกษตรกรรมทางเลือก
ท่านผู้เฒ่าเคยปรารภกับข้าพเจ้าว่า "งานปลูกต้นไม้" เป็น"งานชีวิต" (Life Work) สำหรับคนทุกคน ถ้าเรากิน ๑ ปลูกทดแทน ๒ รับรองว่าจะไม่มีวันอด แต่อย่าคิดปลูกเพื่อตนเอง เพราะถ้าเริ่มต้นด้วยความคิดแบบนี้ก็จะเลิกปลูก ด้วยเหตุที่เห็นว่าตนไม่ได้รับประโยชน์ ดังนั้นเราต้องคิดหว่านเมล็ดพันธุ์เพื่อคนรุ่นต่อไป

              ท่านผู้เฒ่ายังเล่าด้วยว่า ท่านเคยได้ยินคนรุ่นก่อนบอกว่าชั่วชีวิตของคน ๆ หนึ่งควรปลูกต้นไม้ให้ได้สักแสนต้น ท่านประทับใจมาก แต่นั้นมาก็ลงมือเอาเมล็ดพันธุ์ฝังดินวันละต้นสองต้นบนภูเขาหัวโล้นข้างบ้าน ของตน ดุจเดียวกับนกที่ถ่ายมูลปนกับเมล็ดพันธุ์ลงสู่พื้นดิน ท่านคำนวณว่าในช่วง ๕๐ ปีที่ผ่านมา ตัวท่านคงปลูกต้นไม้ได้ไม่น้อยกว่าสองแสนต้น แต่คงเหลือรอดให้เชยชมได้เพียงครึ่งหนึ่ง กระนั้นท่านก็ยังถ่อมตนว่าต้นไม้อันร่มครึ้มบนภูเขาที่ท่านอยู่นั้น เป็นผลงานของเหล่าสกุณามากกว่าของท่านเสียอีก

               "งานชีวิต" ของบุฟฟิเยร์และของผู้เฒ่าฟูกูโอกะ เป็นงานยิ่งใหญ่ที่ใคร ๆ ก็รังสรรค์ได้ เพียงฝากฝังเมล็ดพันธุ์ไว้แก่แผ่นดินวันละต้นสองต้น เพียงเท่านั้นเอง แต่แล้วในโลกปัจจุบันที่ให้ความสำคัญต่อ "มูลค่าทางเศรษฐกิจ" มากกว่า "มูลค่าชีวิตและสิ่งแวดล้อม" ผู้คนกลับแลไม่เห็นความยิ่งใหญ่ของ "งานชีวิต" ที่แสนจะเรียบง่ายและธรรมดานี้

               แม้ คนปลูกต้นไม้ จะเขียนขึ้นเมื่อครึ่งค่อนศตวรรษที่แล้ว แต่ก็ยังมี "สาส์นสาระ" ที่เหมาะสำหรับ "สื่อ" แก่ผู้คนในยุคสมัยที่โลกกำลังแล้งสีเขียว หากหนังสืออิงนิยายเชิงสาระนิเวศน์เล่มน้อยนี้ สามารถเป็นแรงบันดาลใจให้ผู้คนกลับมารักต้นไม้และเห็นคุณค่าของงานปลูกชีวิต สีเขียวอันงดงามให้แก่โลกแล้วไซร้ ก็เป็นอันว่าความปรารถนาของ ฌ็อง ฌิโอโน และ บุฟฟิเยร์ …และสำนักพิมพ์ของเราย่อมไม่สูญเปล่า
รสนา โตสิตระกูล
บรรณาธิการ
๒๕ ธันวาคม ๒๕๓๔