เครื่องมือของใช้ล้านนา - กระแส

กระแส

เป็นเครื่องมือสำหรับวิดน้ำชนิดหนึ่ง สานด้วยตอกไม้ไผ่ใช้คน ๒ คนยืนจับเชือก เหวี่ยงวิดน้ำขึ้นมาใช้ในการเกษตรหรือวิดน้ำจับปลา ปกติชาวบ้านจะใช้ชงโลงวิดน้ำในบริเวณน้ำไม่ลึกนัก และต้องมีขาหยั่ง ๓ ขาตั้งไว้ เพื่อมัดห้อยตัวชงโลงจับด้ามไม้โยนให้ตัวชงโลงตักน้ำขึ้น การใช้ชงโลงคงไม่เหมาะกับน้ำลึก อีกทั้งหารตั้งขาหยั่งจะลำบาก ชาวบ้านจึงคิดกระแสมาใช้สำหรับวิดน้ำในห้วงน้ำแคบ ๆ

กระแส สานด้วยตอกเหลาบาง ๆ สานเป็นลาย ๒ หรือลาย ๓ สานที่ส่วนก้นก่อน ก้นกระแสจะเป็นมุมแฉลบสามเหมี่ยม มีปลายปากบานเหมือนกระบุง จุน้ำได้พอ ๆ กับครุ คันไม้ยึดกระแสใช้ไม้ไผ่เหลาเป็นโครงประกบกัน เพื่อใช้หิ้วกระแสได้อย่างทนทาน ไม้ไผ่ทำเป็นโครงมี ๔ แผ่นเข้าเดือยทั้ง ๔ มุม มีคันยาวสูงประมาณ ๘๐ เซนติเมตร ตัวกระแสสูงไม่เกิน ๕๐ เซนติเมตรใช้เส้นหวายเหลาบาง ๆ ถักร้อยตอกที่สานกระแสกับโครงไม้ยึดติดกัน จะได้มีความทนทานยิ่งขึ้น ปากกระแสสานบานกว้างออก มีลักษณะกลมใช้เรียวไม้ไผ่โค้ง เพราะการวิดน้ำโคลนเลนจะเข้าไปอุดรูรั่ว แม้น้ำจะไหลออกจากกระแสก็ไม่มากนัก

การใช้กระแสวิดน้ำต้องใช้เชือกมัดโครงไม้กระแสด้านบนทั้ง ๒ ข้าง ผูกเชือกยาว ๆ และใช้เชือกมัดโครงไม้ด้านก้นกระแส ๒ ข้างด้วย การวิดน้ำ ใช้คนยืนอยู่คนละฟากฝั่ง ไม่ต้องลงไปในน้ำ ถ้าวิดน้ำมาใช้การเพาะปลูกคนจะยืนในแนวทแยงแกว่งปากกระแสก้มตักน้ำขึ้นมา พร้อม ๆ กัน แล้วใช้มืออีกข้างหนึ่งซึ่งจับเชือกมัดก้นกระแส ตวัดขึ้นให้ปากกระแสคว่ำลง น้ำที่ตักมาจะเทออก หากวิดน้ำเพื่อจับปลาต้องใช้ดินเป็นทำนบขวางกั้นน้ำ การยืนวิดต้องยืนอยู่ในแนวเดียวกันทั้ง ๒ ฟาก การใช้กระแสสะดวกต่อการใช้ไม่ต้องมีขาหยั่ง ไม่ต้องยืนแช่น้ำให้ปลิงเกาะดูดเลือด แต่ต้องใช้คน ๒ คน ช่วยกันวิดน้ำ ซึ่งหนักแรงกว่าและวิดน้ำช้ากว่าชงโลง

ผู้ให้ข้อมูล

๑ . นกแก้ว ศรศิริ , นาง อายุ ๖๖ ปี บ้านเลขที่ ๖๗ หมู่ ๓ ต . ชัยนาม อ . วังทอง จ . พิษณุโลก

๒ . ใบ คงเจริญ , นาย อายุ ๖๒ ปี บ้านเลขที่ ๑๕๓ หมู่ ๒ ต . กำแพงดิน อ . สามง่าม จ . พิจิตร

๓ . พิน สุขใส , นาย อายุ ๗๔ ปี บ้านเลขที่ ๑๑๐ หมู่ ๓ ต . คลองตาล อ . ศรีสำโรง จ . สุโขทัย

๔ . สาด จินตนา , นาง อายุ ๗๔ ปี บ้านเลขที่ ๗๙ ต . คลองตาล อ . ศรีสำโรง จ . สุโขทัย

๕ . อู๊ด ศรีสวัสดิ์มงคล , นาย อายุ ๖๐ ปี บ้านเลขที่ ๑๒๐ / ๑ หมู่ ๗ ต . วังนกแอ่น อ . วังทอง จ . พิษณุโลก