เครื่องมือของใช้ล้านนา - ม้าหั่นยา

ม้าหั่นยา
 

ม้า หั่นยา เป็นเครื่องมือชนิดหนึ่งซึ่งทำด้วยไม้เนื้อแข็ง มีราง และปล่องเพื่อใช้ใส่ใบยาสูบ สำรับหั่นใบยาหรือซอยใบยาให้เป็นเส้นยาว ๆ นำไปผึ่งแดดจนแห้งแล้วเก็บไว้เป็นม้วนเป็นยาสูบ ตัวม้าหั่นใบยามีไม้ประกอบอยู่ ๒ ส่วน คือ ไม้ราง และไม้ปล่อยหรือหู

ไม้ราง หรือ ตัวม้าใช้ไม้เป็นท่อน ๆ ถากด้วยขวานโยนเป็นท่อนไม้สี่เหลี่ยมมีความยาวประมาณ ๑ เมตร กว้างประมาณ ๒๐ เซนติเมตร ด้านหลังตัวม้าใช้ลิ่วและขวานเจาะร่องลึกเป็นรางใส่ใบยาสูบ ปลายไม้รางส่วนใหญ่ทำเป็นหางเป็ดเพราะตัดไม้ในส่วนที่ไม่จำเป็นออกไปทำให้ ไม้รางหรือตัวม้ามีน้ำหนักเบาขึ้น

ไม้ปล่อง หรือ หน้าม้า ซึ่งอยู่ด้านหน้า เป็นไม้แผ่นบางมีความยาวประมาณ ๑ เมตร กว้างประมาณ ๒๐ เซนติเมตรไสไม้ให้เรียบเจาะปล่องเป็นวงกลมขนาดเส้นผ่าศูนย์กลางประมาณ ๑๕ - ๒๐ เซนติเมตร เรียกว่า หูเจาะหู ให้รับกับไม้รางซึ่งเป็นตัวม้าพอดี ใช้ไม้ปล่องตั้งตีประกบกับไม้รางด้านหน้า การตีประกบต้องใช้ไม้เดือยเป็นสลักให้ลึกไม่ให้ไม้เดือยโผล่หัวออกมา มิเช่นนั้นแล้วใบมีดหั่นยาจะฟันไปถูกทำให้เสียคม

การใช้ม้าหั่นยาต้องม้ารองนั่งหั่นยา และมีมีดหั่นยาประกอบกันใช้ไม้แผ่นยาวสำหรับนั่งตัวต่ำ ๆ ส่วนมีดหั่นยาใช้ใบเลื่อยขนาดใหญ่ใช้เหล็กขูดลับทำคม หากต้องการให้ใบมีดหนักก็ใช้เหล็กประกบกันให้ใบใหญ่ขึ้น ใบยาสูบซึ่งนำมาหั่นนั้นต้องบ่มให้สุกจนใบเหลืองหรือสีคล้ำใส่ไว้ในตะกร้ายา กำยาสูบอัดใส่ไม้รางซึ่งทำเป็นร่องดันเข้าไปในปล่องให้เต็มรู หั่นหรือซอยใบยาสูบเป็นเส้นบาง ๆ ระหว่างใช้มีดหั่นยาก็จะมีหินลับมีดวางไว้บนม้ารองหิน สำหรับลับมีดให้คมอยู่เสมอ เมื่อหั่นเป็นเส้นยาว ๆ แล้วจะมีการตากยา ส่วนใหญ่ชาวบ้านไม่นิยมปลูกยาชนิดที่หั่นเป็นเส้นชนิดนี้อีกแล้ว แต่กลับมาปลูกยาชนิดที่เรียกว่า ยาใบ โดยเก็บใบมาเสียบไม้ตากให้แห้งขายเป็นใบ ๆ เลย ฉะนั้นการปลูกยาชนิดนี้ต้องหั่นยาจึงไม่ค่อยมีใครทำกัน เพราะมีขั้นตอนวิธีการไม่สะดวกและเหนื่อยกว่าการทำยาใบ ดังนั้นการใช้ม้าหั่นยาชนิดยาเส้นจึงหาดูได้ยากมาก

ผู้ให้ข้อมูล

๑ . ช่วย พันธ์ทอง , นาย อายุ ๖๗ ปี บ้านเลขที่ ๑๔๘ หมู่ ๓ ต . หาดกรวด อ . เมือง จ . อุตรดิตถ์

๒ . ถัง ศรีพระจันทร์ , นาง อายุ ๖๔ ปี บ้านเลขที่ ๔๑ หมู่ ๒ ต . เนินกุ่ม อ . บางกระทุ่ม จ . พิษณุโลก

๓ . บุญเกลียว แดงโชติ , นาย อายุ ๖๘ ปี บ้านเลขที่ ๖๕ หมู่ ๕ ต . วังทอง อ . วังทอง จ . พิษณุโลก

๔ . ประทีป มีเกิดมูล , นาย อายุ ๖๔ ปี บ้านเลขที่ ๓๘ หมู่ ๓ ต . หาดกรวด อ . เมือง จ . อุตรดิตถ์

๕ . ผวน จงปางมูล , นาง อายุ ๖๘ ปี บ้านเลขที่ ๑๐ / ๒ ต . แม่ปะ อ . แม่สอด จ . ตาก