วันที่เอกสารถูกสร้าง: 
27/10/2008
ที่มา: 
เว็บไซต์ล้านนาคดี http://lanna.mju.ac.th/ มหาวิทยาลัยแม่โจ้ "ทุกภาพ ทุกตัวอักษร มอบเป็นวิทยาทานแด่ทุกท่าน"

ไถ

 

ไถ เป็นเครื่องมือประกอบการทำนาทำไร่ ใช้ควายหรือวัวลากเพื่อกลับดิน แล้วใช้คราดหรือขลุบทำดินที่ไถให้เป็นก้อนเล็กลง เพื่อเพาะปลูกพืชได้สะดวก

การใช้ไถของชาวบ้านในเขตหัวเมืองฝ่ายเหนือ มักใช้ไถเดี่ยวมากกว่าไถคู่ ที่เรียกว่าไถเดี่ยวเพราะใช้ควายลากไถนาเพียงตัวเดียว เหตุที่นิยมใช้ควายลากเพราะว่ามีความแข็งแรงไม่กลัวฝนที่ตกอยู่เสมอ หากใช้วัวเตรียมดินเพาะปลูกมักใช้วัวเป็นคู่สำหรับเตรียมลากคราดและขลุบ


ไถมีส่วนประกอบ คือ


  • คันไถ เป็นส่วนโค้งงอนเสียบเข้าเดือยกับหางยาม ไม้ที่นำมาทำคันไถจะใช้ไม้แดง ไม้ประดู่ และไม้ชิงชัน โดยเลือกกิ่งต้นที่มีลักษณะโค้งงอคล้ายรูปคันไถอยู่แล้ว ใช้ขวานถากไม้ให้มีขนาดเล็กลง ใช้บุ้งและกระดาษทรายขัดเนื้อไม้ให้เรียบ ปลายคันไถมักจะทำเป็นรูปดอกบัวตูม เจาะรูส่วนปลายเพื่อร้อยเชือกหนังมัดกับแอกน้อยไถควายลากไถ

  • หางยาม เป็นส่วนที่เข้าเดือยกับคันไถซึ่งใช้ลิ่มตอกให้สนิทและแน่น โคนไม้หางยามจะเข้าเดือยกับหัวหมู ส่วนปลายหางยามถากและเหลาเล็กลง ปลายงอเป็นมือจับเวลาไถนา

 

  • หัวหมู เป็นส่วนฐานวางติดพื้น มีรูปร่างเหมือนหัวหมู ปลายหัวหมูด้านหน้า ถากเป็นเดือยสอดเข้ากับผาลไถนา ก่อนใส่ผาลกับหัวหมูจะเคียวครั่งจนเหลว ทาครั่งร้อน ๆ บนผิวไม้หัวหมูประกบกับผาลเหล็ก เมื่อครั่งเย็นจะทำให้ผาลและหัวหมูยึดติดกันแน่น

  • คอม เป็นไม้โค้งวางพาดคอควายหรือวัว เพื่อมัดเชือกปลายคอม ๒ ด้าน ชาวบ้านเรียกว่า “ เชือกค่าว ” นำปลายเชือกไปมัดกับปลายแอกน้อยอีกทอดหนึ่ง

  • แอกน้อย เป็นไม้ท่อนสั้นประมาณ ๕๐ เซนติเมตร เจาะรูตรงกลางแอกน้อยเพื่อร้อยเชือกหนังหรือหวาย ปลายแอกน้อย ๒ ข้าง ควั่นรอยลึกสำหรับผูกเชือกค่าวให้ควายดึงไปข้างหน้า


การไถนา
ใช้วัว ควาย ลากไถกลับดินเพาะปลูกเหมือนสมัยก่อน เริ่มหาดูได้ยากขึ้นเป็นลำดับ เพราะเปลี่ยนมาใช้รถไถนาชนิดเดินตามเกือบหมด วัว ควายที่เลี้ยงไว้พลอยลดน้อยลงไปด้วย แม้จะหาปุ๋ยคอกหรือมูลวัว มูลควาย มาใช้ทาหรือยาลานนานวดข้าวยิ่งหาลำบากขึ้น ไถซึ่งเคยใช้ก็กลายเป็นเศษฟืนก่อไฟเกือบหมดแล้ว

ผู้ให้ข้อมูล

๑ . จันทร์ ทองนาค , นาย อายุ ๗๗ ปี บ้านเลขที่ ๒๑ หมู่ ๓ ต . หาดกรวด อ . เมือง จ . อุตรดิตถ์

๒ . น้อย อินทร์ถม , นาย อายุ ๘๑ ปี บ้านเลขที่ ๗๐ หมู่ ๒ ต . พรานกระต่าย อ . พรานกระต่าย จ . กำแพงเพชร

๓ . ประพันธ์ บุญพบ , นาย อายุ ๘๔ ปี บ้านเลขที่ ๙ หมู่ ๓ ต . นาป่า อ . เมือง จ . เพชรบูรณ์

๔ . โพธิ์ ครุฑเมือง , นาย อายุ ๗๘ ปี บ้านเลขที่ ๒๐ หมู่ ๓ ต . หาดกรวด อ . เมือง จ . อุตรดิตถ์

๕ . สว่าง พรมดี , นาย อายุ ๖๐ ปี บ้านเลขที่ ๑๔๕ แขวงการทางนครสวรรค์ อ . เมือง จ . นครสวรรค์