นาฏดุริยการล้านนา - ฟ้อนเจิง (2) ลายเจิง
เขียนโดย njoy เมื่อ พุธ, 10/29/2008 - 01:02. | in
วันที่เอกสารถูกสร้าง:
28/10/2008
ที่มา:
สำนักส่งเสริมศิลปวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ http://art-culture.chiangmai.ac.th/
บทความ นาฏดุริยการล้านนา วันอังคารที่ 22 พฤศจิกายน 2548 - ฟ้อนเจิง (2)
ท่าฟ้อน (ลายเจิง)
หากจะกล่าวถึงชั้นเชิงในการใช้หอกโบราณของล้านนาก็มีชื่อแม่ท่าที่มักจะ ปรากฏในคัมภีร์ใบลานล้านนา เรื่องมหาเวสสันดรชาดก ซึ่งส่วนใหญ่จะมีอยู่ในกันฑ์มหาราช ฉบับ (สำนวน) ต่าง ๆ เช่น ในกัณฑ์มหาราช กัณฑ์ที่ 11 ฉบับไผ่แจ้เรียวแดงได้พรรณนาชื่อท่ารำหรือแม่ท่าไว้ดังนี้
“…เชิง อันนึ่งชื่อว่า
เปนโคมคลองหมากเต้า
นางเหยี้ยมปล่องลงแทง
พอฟ้อนเฟื่องสว่างสงวน
ชาวแม่มาดสมแสน
ช้องนางควี่ขะแจขำ
ขุนใหม่หม้าเช็กคาย
ขุนใหม่หม้าด่วนเสด็จ
ท่านหื้อรางวัลเมียนาง
ศักดิ์ใหม่หม้าปรากฏ
แม่มอมเกี้ยวปราสาทโรงทอง
สามสุมเส้าคระชินชิดช่อง
แม่ปราบฟองแรงรีบร้อน
เกล้ากลางพลสักสวาด
ตาแหลวแมนเชิงถี่
พวกพลจำช้างม้า
ขุนแสนสายเชื้อฟ้า
อาสาการพระบรพิตรเข้มข้น
กินเมืองขวางเขี่ยงฟ้า
เมื่อนั้นแลนา…”
นอกจากนี้ก็ยังมีปรากฏในวรรณกรรมไทยเขินเรื่องกาลาซาเครือดอก ซึ่งปริวรรตโดย ดร.อนาโตล เป็ลติเยร์ (พ.ศ. 2533) ได้มีการกล่าวถึงเชิงหอกว่า
“ตนท่านเจ้าฤาษี สอนชายมีหากได้ ลายหอกไม้แหลมยาว แม่สาวมือทาววักลูบ ซัดเข้าหูบคืนมา วืนไปหาตำศอก ซัดเข้าออกหนคืน ลุกจุกยืนแล้วนั่ง ดูคัดคั่งเร็วไว”
ชื่อ แม่ท่าดังกล่าวทำให้เราได้ทราบถึงความสำคัญของอาวุธชนิดนี้ จากความหลากหลายของกระบวนยุทธที่ปรากฏ แต่เป็นที่น่าเสียดายว่า เราไม่สามารถชมภาพท่าทางนั้นได้ เพราะการใช้หอกได้หมดสมัยไป อย่างไรก็ตามยังมีผู้สืบทอดไว้ได้บ้าง เช่น พอครูมานพ ญาระณะ (พัน) ซึ่งปัจจุบันท่านยังถ่ายทอดให้ศิษย์เป็นปกติ แต่ออกมาในรูปแบบของการฟ้อนเป็นหลัก การฟ้อนหอกของพ่อครูมานพ มีทั้งการใช้หอกเล่มเดียวและหอกคู่ซึ่งมีท่าฟ้อนดังนี้
1. สางหลวง
2. ปรมะ
3. หลดศอกข้ามหอก
4. คีมไฮ
5. ช้างงาหลั่ง
6. สนส้นสนปลาย
7. หมอกมุงเมือง
เมื่อการฟ้อนหอกอยู่ในรูปแบบของการแสดง จึงมักมีการกำหนดรูปแบบของการแต่งการ และจังหวะดนตรีให้เหมาะสมกับการแสดงด้วย
- การแต่งกาย
การแต่งกายฟ้อนหอกก็เช่นเดียวกับฟ้อนดาบ คือ สมัยก่อนอาจใส่ชุดนักรบโบราณ แต่ปัจจุบันนี้มักแต่งกายเหมือน ๆ กัน คือ นุ่งกางเกงสะดอ และสวมเสื้อหม้อห้อมคาดด้วยผ้าขาวม้า
- ดนตรีประกอบ
เครื่องประโคมสำหรับการฟ้อนหอก อาจใช้วงปี่พาทย์ล้านนา (เต่งถิ้ง) หรือวงกลองปูเจ่ สิ้งหม้อง สะบัดชัยตามแต่สะดวก การฟ้อนหอกปัจจุบันมีให้เห็นน้อยมาก ยิ่งการแสดงยิ่งหาดูได้ยาก นอกจากจะมีการฟ้อนในพิธีฟ้อนผี เช่นฟ้อนผีมต มีเม็ง ผีเจ้านาย เป็นต้น ศิลปะการฟ้อนหอกหากไม่รีบอนุรักษ์ไว้ อาจสูญหายไปในเวลาไม่ช้านี้
สนั่น ธรรมธิ
สำนักส่งเสริมศิลปวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยเชียงใหม่
(ภาพประกอบโดยพิชัย แสงบุญ และเสาวณีย์ คำวงค์)
ขอบคุณข้อมูลจาก สำนักส่งเสริมศิลปวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยเชียงใหม่
