เครื่องมือของใช้ล้านนา - จั่นดักสัตว์

จั่นดักสัตว์
 

จั่นดักสัตว์ เป็นเครื่องมือดักสัตว์ตัวขนาดปานกลาง เช่น พังพอน อีเห็น เม่น ชะมด เป็นต้น โดยทำกรงไม้ไผ่ให้สัตว์เข้าไปทางช่องประตู เมื่อไปกินอาหารภายในไม้ปืนหรือไม้เดือยซึ่งขัดไว้หลุด ประตูจะปิดกั้นสัตว์ทันที

การดักสัตว์ชนิดการใช้ แร้วทำบ่วงรัดคอ เช่น แร้วธนู แร้วสวรรค์ ตานั่ง รวมทั้งการขัดห้างยิงสัตว์ต่าง ๆ ที่ดักได้มักตายเพราะถูกบ่วงรัดหายใจไม่ออก หรือถูกยิงด้วยลูกศรตาย เป็นต้น กว่าจะกลับบ้านเนื้อสัตว์อาจมีกลิ่นเน่าเหม็นได้ง่ายเพราะการออกไปล่าสัตว์ แต่ละครั้งบางทีต้องเข้าป่าลึก รอนแรมไปในป่าหลายวัน เนื้อที่ได้อาจไม่สดกินไม่อร่อย ฉะนั้นชาวบ้านจึงคิดทำกรงจับสัตว์ชนิดหนึ่งขึ้นเรียกว่า “ จั่นดักสัตว์ ”

จั่นดักสัตว์ทำกรงซี่ ไม้ไผ่ ขนาดคนสามารถแบกไปดักสัตว์ในป่าได้ มีความยาวประมาณ ๒ เมตร กว้างประมาณ ๑ เมตร ใช้หวาย เถาวัลย์ หรือลวด ถักมัดเป็นซี่กลมขนาดนิ้วก้อย มัดห่างกัน ๒ - ๓ เซนติเมตร มีโครงไม้ไผ่ด้านในยึดเป็นช่วง ๆ ทำให้โครงไม้แข็งแรงขึ้น จั่นมีรูปโค้งกลม ด้านล่างกรงจั่นมีพื้นแบนวางกับพื้นดินไม่พลิกได้ ประตูทางเข้าจั่นดักสัตว์ใช้แผ่นไม้กว้างประมาณ ๓๐ เซนติเมตร ยาวประมาณ ๑ เมตร ทำร่างประตูเลื่อนขึ้นเลื่อนลง เปิดปิดประตูได้ง่าย ใช้เส้นหวายขนาดยาวประมาณ ๒ เมตรกว่า มัดกับปลายไม้ประตูด้านบน ปลายหวายอีกข้างหนึ่งมัดไม้ปิ่นไว้ขัดกับไม้ขวางตรงห่วงโค้งด้านหลังจั่นดัก สัตว์ ไม้ขวางขัดไม้ปิ่นจะมีใยเส้นหวายเล็ก ๆ แวนกระแตใส่อาหารสัตว์ไว้ อาหารดักสัตว์แล้วแต่ว่าต้องการดักสัตว์ชนิดใด หากดักอีเห็น พังพอน ชะมด เม่น ต้องใช้กล้วยสุกหรือปลาเป็นเหยื่อ เมื่อสัตว์เดินเข้าไปทางประตูที่เปิดไว้ เข้าไปกินอาหารในกระแต กระแตอาหารจะแกว่งทำให้เส้นหวาย ซึ่งมัดไม้ขวางและขัดอยู่กับปิ่นอย่างหมิ่นเหม่หลุดออกจากกัน ประตูจะหล่นลงปิดสัตว์ออกไม่ได้ ผู้ดักสัตว์ต้องหมั่นไปดูกรงจั่นอยู่เสมอ เพราะสัตว์บางชนิดมีฟันคมอาจกัดซี่ไม่ไผ่หนีออกไปได้ ในขณะนี้ไม่มีการใช้จั่นดักสัตว์ชนิดนี้ในหมู่บ้านแล้ว

ผู้ให้ข้อมูล

๑ . เขียน ศรศิริ , อายุ ๗๐ ปี บ้านเลขที่ ๖๗ หมู่ ๓ ต . ชัยนาม อ . วังทอง จ . พิษณุโลก

๒ . คี่ จันทร์ขำ , อายุ ๗๐ ปี บ้านเลขที่ ๕๔ ต . วังกรด อ . บางมูลนาก จ . พิจิตร

๓ . พาย กาเทียม , นาง อายุ ๖๙ ปี บ้านเลขที่ ๑๔๐ / ๑ หมู่ ๒ ต . กลางดง อ . ทุ่งเสลี่ยม จ . สุโขทัย

๔ . เพ็ง เปรมใจ , นาย อายุ ๘๒ ปี บ้านเลขที่ ๒๔ หมู่ ๖ ต . โตนด อ . คีรีมาศ จ . สุโขทัย

๕ . หวิน อุ้ยท้องศรี , นาย อายุ ๘๑ ปี บ้านเลขที่ ๓๔ / ๗ ต . หล่มเก่า อ . หล่มเก่า จ . เพชรบูรณ์