เครื่องมือของใช้ล้านนา - ลันดักปลาไหล

ลันดักปลาไหล

ลันดักปลาไหล เป็นเครื่องมือชนิดหนึ่งของชาวบ้าน ใช้สำหรับดักปลาไหล ทำด้วยกระบอกไม้ไผ่ การทำลอบดักปลาไหลนั้นจะต้องเตรียมไม้ไผ่ลำโต ๆ โดยตัดไว้ประมาณ ๓ - ๔ ปล้อง ให้เหลือข้อไผ่ไว้ด้านหนึ่ง เพื่อทำเป็นก้นล้น ไม่ให้ปลาไหลหนีออกไปได้ ใช้ท่อนไม้หรือมีดทะลวงไม่ไผ่ด้านในให้เป็นรูทะลุถึงกัน เว้นไว้เฉพาะข้อไม่ไผ่ที่ทำเป็นก้นเท่านั้น การทำลันในช่วงนี้มีลักษณะเหมือนกระบองน้ำ ใช้มีดกรีดลำไม้ไผ่ส่วนปล้องที่เป็นก้นให้เป็นร่องเล็ก ๆ ทะลุเนื้อไม้ไผ่ มีความกว้างประมาณ ๑ เซนติเมตร อาจกรีดเป็นร่อง ๓ - ๔ ร่อง การกรีดร่องหรือเจาะร่องกระบอกไม่ไผ่เช่นนี้ เพื่อที่จะให้กลิ่นเหยื่อซึ่งใช้ดักปลาไหลกระจายไปในพื้นน้ำ ในบริเวณนั้นได้สะดวก และจะล่อไปลาไหลเข้าลันได้

วิธีดักปลาไหล ชาวบ้านจะแบกลันไปดันปลาไหลครั้งหนึ่ง ๆ ไม่ต่ำกว่า ๑๐ กระบอก ใช้ ด้านปากลันสานงาด้วยไม้ไผ่ เจาะรูกระบอกไม้ไผ่ให้ทะลุถึงก้นทั้ง ๒ ด้าน เดือยสลักยาวเสียบผ่านงาเพื่อยึดงาและใช้ปักดินเพื่อยึดลันในเวลาดันด้วย

เหยื่อล่อปลาไหลให้ว่ายเข้าไปกิน เช่น ทุบหอยให้แตก ทุบกระดองปูให้แหลก หรือสับตัวปลาให้เป็นชิ้นเล็ก ๆ เป็นต้น แล้วนำใส่ในน้ำลึก นำงาที่สานมาปิดไว้ที่ปากลัน โดยใช้ไม่สลักสอดใส่ในรูกันไม่ให้งาหลุด การดักปลาไหลจะเอาลันไปไว้มนน้ำลึกประมาณท่วมหัวเข่า ให้ลันอยู่ในแนวนอนกับพื้นดิน มักดักลันในบริเวณน้ำขุ่น ๆ เมื่อปลาไหลได้กลิ่นที่ล่อไว้ในลัน ปลาไหลจะหาหนทางเข้าไปกินเหยื่อ และเข้าทางด้านมีงาได้เท่านั้น ตอนรุ่งเช้ารุ่งขึ้นชาวบ้านไปกู้ลันที่ดักเอาไป เมื่อลันก็จะดึงสลักไม้ที่ขัดงาออกแล้วจึงดึงงาออกมายกปากกระบอกลันใส่ในรู ข้อง ปลาไหลที่ติดอยู่จะร่วงลงไปในข้องพอดี

ผู้ให้ข้อมูล

๑ . นายดำ มณีปัญญา , นาย อายุ ๖๔ ปีบ้านเลขที่ ๖๑ หมู่ ๒ ต . กลางดง อ . ทุ่งเสลี่ยม จ . สุโขทัย

๒ . ทองดี ชิตพันธ์ , นาย อายุ ๖๕ ปี บ้านเลขที่ ๔๒ หมู่ ๓ ต . คลองตาล อ . ศรีสำโรง จ . สุโขทัย

๓ . น้อย ตุนาโป่ง , นาย อายุ ๖๕ ปี บ้านเลขที่ ๗๘ หมู่ ๗ ต . แม่พูล อ . ลับแล จ . อุตรดิตถ์

๔ . ประจวบ คำวิเศษ , นาย อายุ ๖๒ ปี บ้านเลขที่ ๔ หมู่๗ บ้านห้วยปลาสร้อย ต . วังนกแอ่ง

อ . วังทอง จ . พิษณุโลก

๕ . ร่วน ฟื้นตน , นาย อายุ ๖๘ ปี บ้านเลขที่ ๓๔ หมู่ ๕ ต . โตนด อ . คีรีมาศ จ . สุโขทัย