การละเล่นพื้นบ้านภาคเหนือ - หมากนิม (สะบ้า)

หมากนิม (สะบ้า)

ภาค     ภาคเหนือ
จังหวัด  แม่ฮ่องสอน

• อุปกรณ์และวิธีเล่น

อุปกรณ์ สะบ้าจำนวนเท่ากับผู้เล่น ๑๐-๑๖ ลูก
สถานที่ ลานดินกว้างขนาด ๕x๑๐ เมตร

• วิธีเล่น

๑. แบ่งผู้เล่นเป็น ๒ ข้าง ไม่ควรเกินข้างละ ๕ คน ผู้เล่นแต่ละข้างจะตั้งสะบ้าของตนเป็นแถวหน้ากระดานตามจำนวนผู้เล่น
๒. ก่อนลงมือเล่นจะต้องเสี่ยงทายหาผู้ชนะ เพื่อจะได้เล่นก่อน ฝ่ายแพ้จะต้องเป็นฝ่ายตั้งลูกห่างกันระหว่างลูก ๕ เซนติเมตร
๓. ฝ่ายชนะเริ่มเล่นครั้งที่ ๑ จะเป็นการโยนหรือเรียกว่า เส (เส คือ การบังคับลูกสะบ้า โดยมือซ้ายจับลูกสะบ้า ใช้นิ้วมือขวาสอดบังคับดีดพร้อมโยนลูกสะบ้าไปข้างหน้า) โดยยืนให้ห่างจากแถวสะบ้าประมาณ๔-๕ เมตร แล้วโยนสะบ้าของตนไปให้ถูกสะบ้าของฝ่ายตรงข้ามให้กระเด็นอย่างน้อย ๑ ศอก และจะต้องไม่โดนลูกอื่นด้วย หากโดนลูกอื่นจะถูกปรับเป็นแพ้ แล้วให้อีกฝ่ายเป็นฝ่ายเล่นแทน
๔. ถ้าสามารถเอาชนะการเล่นครั้งที่ ๑ ได้ การเล่นครั้งที่ ๒ จะเปลี่ยนจากการโยนไปสู่การเขี่ย เรียกว่าปี๊ด โดยใช้เท้าส่วนนิ้วก้อยเขี่ยลูกจากอีกด้าน ๓ ครั้ง ให้ไปถูกสะบ้าที่ตั้งไว้ และให้กระเด็นเกินศอกให้ได้ทั้งหมด
๕. การเล่นครั้งที่ ๓ เรียกว่า เล็ด จะเล่นโดยวางลูกสะบ้ากับพื้น แล้วใช้นิ้วมือนิ้วชี้ จับปลายนิ้วดึงแล้วปล่อยให้ถูกลูกสะบ้าแล่นไปบนพื้น ๓ ครั้ง ให้ถูกลูกสะบ้าที่ตั้งและกระเด็นออกไปให้ไกลเกินกว่าจะเอาศอกวัดได้ ถ้าลูกล้มและเอาศอกวัดได้ก็จะเป็นฝ่ายแพ้ หยุดการเล่นเปลี่ยนให้ฝ่ายตรงข้ามเล่นต่อไป
๖. เมื่อผ่านการ เล็ด ได้แล้ว จะเป็นการเล่นครั้งที่ ๔ เรียกว่า เสออกวา คือ การเสโดยบอกว่าจะเสลูกไหนให้กระเด็นให้เกินวาได้ ถ้าเสผิดก็จะต้องหยุดเล่น
๗. เมื่อเสออกวาจนครบแล้วก็จะถึงตาสุดท้าย คือ นำลูกใดลูกหนึ่งของอีกฝ่ายไปตั้งที่ไหนก็ได้ แล้วใช้สะบ้าของตนดีดลูกนั้นให้กระเด็นออกไปให้ไกลเกินกว่า ๑ วา ทำแบบตัวต่อตัว ฝ่ายใดทำผ่านทุกขั้นตอนก่อนจะเป็นฝ่ายชนะการเล่น

• โอกาสที่เล่น

นิยมเล่นในเทศกาลสงกรานต์ ขึ้นปีใหม่

• แนวคิด/ปรัชญา

เป็นการละเล่นที่นำวัสดุจากธรรมชาติมาประยุกต์ใช้ เล่นได้ทั้งเด็ก ผู้ใหญ่ ไม่จำกัดเพศ และเล่นเพื่อความสนุกสนาน