พิธีกรรมภาคตะวันออกเฉียงเหนือ - พิธีเซ่นสรวงเทพยดาด้วยปะต็วล (พระภูมิเขมร)

พิธีเซ่นสรวงเทพยดาด้วยปะต็วล (พระภูมิเขมร)

ภาค     ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ
จังหวัด  สุรินทร์

• ช่วงเวลา สามารถจัดได้ตลอดปีเพราะเป็นพิธีกรรมหนึ่งที่แทรกอยู่ในงานบุญงานประเพณีหรืองานพิธีกรรมใหญ่ ๆ

• ความสำคัญ

ปะต็วล โดยศัพท์ภาษาเขมร แปลว่า ค้ำ ยัน หรือไม้ค้ำยัน การค้ำยัน เมื่อได้เซ่นสังเวยแล้วถือว่าเทวดาจะคุ้มครอง พิธีกรรมการเซ่นเทพยดาใด ๆ ของกลุ่มชาติพันธุ์เขมรยืดถือคติในการผูกปะต็วลไว้กับเสากลางปะรำพิธีนั้น ซึ่งจะใช้ประกอบพิธีกรรมอันถือว่าเป็นงานมงคลเท่านั้น เช่น งานแต่งงาน งานอุปสมบท โกนจุก เรือมมะม็วด (รำผีฟ้า) ผ้าป่าผ้ากฐิน ส่วนในงานศพจะมีเฉพาะเมื่อถึงเวลาทำบุญฉลองกระดูก เป็นการแสดงถึงความปลื้มปิติแห่งการได้บำเพ็ญกุศลให้เทวดาช่วยแซ่ซ้อง สรรเสริญ อำนวยพรเจ้าภาพให้เจริญรุ่งเรือง ประสบความสุขสำเร็จในการประกอบพิธีกรรม

• พิธีกรรมและกิจกรรม

ปะต็วลเป็นภาชนะที่ทำจากหวายหรือไม้ไผ่ จักสานให้เป็นรูปทรงกรวยขอบบนเป็นหยักโค้ง ๖ หยัก มีด้ามยาวประมาณ ๑ ศอก เป็นอุปกรณ์สำหรับเซ่นสรวงเทพยดา
ส่วนประกอบของปะต็วล (พระภูมิ) ได้แก่
๑. ปะต็วลใช้ผูกติดเสากลางปะรำพิธี ภายในปะต็วลมีไก่ดิบ ๑ ตัว (ไก่ที่ฆ่าโดยการไม่เชือดคอ ไม่ผ่าอกจะลวกน้ำร้อนเพื่อง่ายต่อการถอนขน และล้วงก้นเอาเครื่องในออกจนหมด) เสียบเงิน ๑ บาท ไว้ที่ปากไก่ เรียกว่า เมือนเอิ้ด (ภาษาเขมร เมือนแปลว่า ไก่ เอิ้ด แปลว่า ชะเง้อมอง) ตัวไก่จะวางคว่ำในท่าที่ไก่กำลังฟักไข่รอบ ๆ ตัวไก่จะเสียบกรวยดอกไม้ (ใบตองเย็บเป็นกรวยปลายแหลมมีดอกไม้หรือยอดใบอ่อนเสียบไว้) ๕ อัน ปักธูป ๓ ดอก ใส่ดอกไม้ใบเล็บครุฑหรือใบเงินใบทอง ใส่ขนมฝักบัว ข้าวต้มโยน(ที่ห่อด้วยใบมะพร้าว) กล้วยสุก ขวดน้ำ ๒ ขวด (ขวดใบหนึ่งใส่น้ำเปล่าหรือเหล้า ๔๐ ดีกรีให้เต็ม อีกใบหนึ่งใส่น้ำมะพร้าวให้เต็ม)
๒. กระบุงหรือกระเชอวางไว้บนพื้นพิงส่วนล่างของเสาต้นเดียวกับที่แขวนปะต็วล ภายในกระบุงบรรจุข้าวเปลือกที่ไว้สำหรับทำพันธุ์ (เซริวปู๊จ) จนเต็ม มีขวาน ๑ ด้าม หรือเรียกว่า "เด็อง" เสียบด้านคมให้จมลงในข้าวเปลือก ถ้าต้องการเสี่ยงทายก็วางไข่ไก่ดิบบนร่องหัวขวาน แต่ถ้าใช้ประกอบพิธีรำมะม็วดก็ปั้นข้าวสุก ๑ ก้อน(วางไข่ไก่ใส่ลงในส่วนร่องหัวขวาน) แล้วปักสิ่วเจาะไม้ ๑ อัน หรือเสียบดาบพิงเสาไว้บริเวณใกล้เคียงกับใบขวาน ใช้ผ้าไหมสีขาวคลุมกระบุงไว้

• สาระ

ปะต็วล เป็นอุปกรณ์สำหรับเซ่นเทวดาอย่างเดียว ต้องแขวนไว้สูงกว่าหัวคน ข้างในใส่ขนม ข้าวต้ม ไข่ไก่ กล้วยสุก กรวยห้า มีธูปเทียน (หมากบุหรี่ไม่ใส่ เพราะไว้สำหรับแซนโดนตาหรือผีปู่ตาเท่านั้น) ใส่น้ำมะพร้าววางไว้ข้างล่างรินใส่ปะต็วลเวลาเซ่น อีกส่วนหนึ่งใส่กระปุกเหล้าจีนวางไว้ในปะต็วล ปัจจุบันใส่ในขวดลิโพแทน ปะต็วลใช้ในพิธีแต่งงาน ขึ้นบ้านใหม่ โกนจุก โจลมะม็วด ทำบุญจวมกรูทั่วไปในแถบจังหวัดสุรินทร์