แหล่งโบราณคดีภาคตะวันออกเฉียงเหนือ - กลุ่มเสมาหินทราย บ้านหินตั้ง

กลุ่มเสมาหินทราย บ้านหินตั้ง

ภาค     ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ
จังหวัด  อุดรธานี

• สถานที่ตั้ง ตั้งอยู่บ้านหินตั้ง ตำบลข้าวสาร อำเภอบ้านผือ จังหวัดอุดรธานี

• ประวัติความเป็นมา

เป็นแหล่งใบเสมาหินขนาดใหญ่ หลากหลายลักษณะ จำนวน ๓๗ หลัก ตั้งกระจัดกระจายบ้าง รวมกลุ่มกันบ้าง เกือบทั่วบริเวณหมู่บ้าน เสมาเป็นเสมาประเภทหินทราย มีลักษณะกลมบ้าง เหลี่ยมบ้าง และแบนบ้าง มีความสูงแตกต่างกัน บางหลักสูงถึง ๓ เมตร และเป็นสมัยทวาราวดี โดยศึกษาจากลวดลายจำหลักบนใบเสมา
บ้านหินตั้งเป็นชุมชนที่ขยายตัวออกไปจากบ้านข้าวสาร ประชากรที่เข้าไปตั้งบ้านเรือนอยู่ส่วนมากเป็นลาวเวียง และมีผู้คนจากหนองคาย เลย อพยพเข้าไปอยู่ร่วมด้วย เป็นเสมาไม่มีจารึก และหลักฐานอ้างอิง อาศัยหลักฐานจากรูปลักษณะ วัสดุที่ใช้ ลวดลาย ศิลปะ และวิธีปัก ทั้งบริเวณที่ตั้งน่าจะร่วมสมัยกับเสมาบนภูพระบาท ทั้งพระพุทธบาทบัวบก และพระพุทธบาทบัวบาน เพราะอยู่ในบริเวณใกล้เคียงกัน

• ลักษณะทั่วไป

บ้านหินตั้งเป็นเนินดินไม่มีคูน้ำล้อมรอบ เป็นทุ่งนาล้อมรอบและลำห้วยไหลผ่านหมู่บ้านด้านทิศตะวันตก ลักษณะเนินดินเป็นรูปไข่ พื้นที่ส่วนใหญ่ถูกจับจองทำไร่ทำนา และการเกษตรต่าง ๆ และเป็นที่ตั้งวัดศิลาประดิษฐาราม

• หลักฐานที่พบ

เป็นเสมาสมัยทวาราวดี มีรูปลักษณะหลากหลาย บางหลักจำหลักเป็นรูปสถูป บางหลักจำหลักเป็นรูปลายผักกูด ที่เอวเสมาบางหลักจำหลักเป็นกลีบบัว การปักเสมาจะปักเป็นคู่บ้าง ปักเดี่ยวบ้าง บางครั้งก็ปักเป็นกลุ่ม สภาพของใบเสมาสมบูรณ์ปานกลาง มีที่สมบูรณ์ไม่กี่หลัก ส่วนใหญ่จะแตกหักและล้ม เพราะบริเวณที่ปักเสมาชาวบ้านได้ใช้เนื้อที่ไถไร่ทำการเพาะปลูก นอกจากพบใบเสมาแล้ว ที่บ้านหินตั้งยังพบเครื่องปั้นดินเผาไทแข้งช้างเป็นดินเผาลาว วัดศิลาประดิษฐารามมีหอระฆังศิลปะล้านช้าง ฝีมือช่างพื้นบ้าน ออกแบบหางหงส์ ประดับหลังคาได้งดงาม

• เส้นทางเข้าสู่แหล่งโบราณคดีกลุ่มเสมาหินทราย

จากตัวเมืองอุดรธานีไปตามเส้นทางสายอุดรธานี-บ้านผือ ระยะทางประมาณ ๕๔ กิโลเมตร และไปต่อตามเส้นทางบ้านผือ-บ้านหินตั้ง ระยะทางประมาณ ๑๔ กิโลเมตร