001 คำชี้แจง 002 นวโกวาทเป็นหนังสือสำหรับศึกษาความรู้เบื้องต้นในพระพุทธ- 003 ศาสนา ซึ่งแพร่หลายมากที่สุด ได้ยินว่าเดิมหนังสือนี้เกิดขึ้นเมื่อครั้ง 004 สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาวชิรญาณวโรรส เสด็จประทับอยู่ 005 ณ วัดมกุฏกษัตริยาราม (พ.ศ. ๒๔๔๒-๔) ได้ทรงเลือกแปลธรรมวินัย 006 ในพระไตรปิฎกสำหรับทรงสั่งสอนภิกษุสามเณรในวัดนั้น ผู้ศึกษาต้ง 007 จดไปท่องบ่นกันก่อน ต่อมาเมื่อเสด็จกลับมาประทับ ณ วัดบวรนิเวศ- 008 วิหารแล้ว ก็ยังทรงสั่งสอนด้วยวิธีนั้น ภายหลังจึงรับสั่งให้รวบรวมข้อ 009 ธรรมวินัยนั้น ๆ พิมพ์ขึ้นสำหรับเป็นแบบเรียนธรรมวินัยของมหามกุฏ- 010 ราชวิทยาลัยสืบมา เพราะนวโกวาทนี้ไม่ได้ทรงแต่งอย่างหนังสืออื่น จึงมี 011 คำแปลชื่อธรรมบางอย่างในหมวดนั้น ๆ ต่างกันด้วยพลความ เหมือนกัน 012 ด้วยอรรถรส. 013 ในการพิมพ์ครั้งที่ ๙/๒๔๔๗ และครั้งที่ ๑๒/๒๔๕๓ ได้ทรงแก้ไข 014 เพิ่มเติม ตามที่ปรากฏในคำนำนั้นแล้ว. ต่อมาเมื่อครั้งที่ ๓๐/๒๔๖๘ 015 และครั้งที่ ๓๗/๒๔๗๗ ก็มีแก้ไขเพิ่มเติมอีก ส่วนการพิมพ์ครั้งที่ 016 ๓๘/๒๔๗๙ นี้ ได้ตั้งใจว่าจะพยายามรักษาแบบของสมเด็จพระมหา- 017 สมณเจ้า ฯ ไว้ เพราะฉะนั้น แม้มีคำแปลชื่อธรรมต่างกันบ้างดังกล่าว 018 แล้ว ก็คงไว้อย่างนั้น แต่คำใดที่สันนิษฐานได้ว่าเคลื่อนคลาดจาก 019 ฉบับเดิมเพราะการพิมพ์เป็นต้น และเพราะประการอื่น ได้ปรับคำ 020 นั้น ๆ ให้เข้าแนวบาลีอรรถกถาและระเบียบ ไม่มีเพิ่มข้อธรรมอื่นใดขึ้นอีก 021 เพราะได้เตรียมการแต่งธรรมวิภาคปริเฉทที่ ๑ มีอธิบายดุจธรรมวิภาค 022 ปริเฉทที่ ๒ ไว้ส่วนหนึ่งแล้ว ถ้ามีแก้ไขเพิ่มเติม จักทำในที่นั้น. 023 อนึ่ง เมื่อพิมพ์ครั้งที่ ๓๗/๒๔๗๗ พระราชสุธี (วิจิตร อาภากโร 024 ป. ธ. ๙) วัดมหาธาตุ ได้รับมอบจากที่ประชุมคณะกรรมการตรวจชำระ 025 แบบเรียนให้ค้นหาที่มาแห่งธรรมนั้น ๆ มาลงไว้แผนก ๑ ส่วนในการ 026 พิมพ์ครั้งนี้ กรรมการกองตำราได้ค้นที่มาเพิ่มเติมและลงไว้ในที่สุดแห่ง 027 ชื่อธรรมนั้น ๆ ด้วยอักษรย่อนามคัมภีร์และเลขหน้าแห่งเดียวบ้างหลาย 028 แห่งบ้าง เพื่อเป็นหลักฐานและเป็นประโยชน์ในการสอบสวน ส่วนที่ยัง 029 ค้นไม่พบ ได้ปล่อยว่างไว้ก่อน. 030 ถึงอย่างไรก็ดี ข้าพเจ้าทั้งหลายได้จัดทำด้วยกุศลเจตนา หวังบูชา 031 พระคุณสมเด็จพระมหาสมณเจ้า ฯ พระองค์นั้น และมุ่งประโยชน์เกื้อกูล 032 แก่กุลบุตรทั้งหลาย ด้วยประการฉะนี้แล. 033 พระมหาทองสืบ จารุวณฺโณ ป.ธ. ๙ 034 หัวหน้ากองตำรา 035 มหามกุฏราชวิทยาลัย 036 ๓ พฤศจิกายน ๒๔๗๙ 037 คำนำ 038 ( พิมพ์ครั้งที่ ๓๐/๒๔๖๘ ) 039 เมื่อสมเด็จพระมหาสมณะเจ้า กรมพระยาวชิรญาณวโรรส ทรง 040 พระนิพนธ์หนังสือวินัยมุขขึ้นแล้ว ไม่ทันมีโอกาสที่จะทรงแก้ไขสำนวน 041 ความเรียงในส่วนวินัยบัญญัติ ซึ่งปรากฏความแผกเพี้ยนบางบทบางตอน 042 ยากในการหมายใจสังเกตรูปความเมื่อเทียบเคียงของผู้แรกศึกษา ตลอด 043 เวลาจนสิ้นพระชนม์ เห็นสมควรที่จะชำระอนุโลมตามเค้าเงื่อนแห่ง 044 วินัยมุข ข้าพเจ้าจึงแก้ไขให้สอดคล้องกันในส่วนเค้าความและคำที่เรียง 045 นั้น ๆ ซึ่งอาศัยคำแปลในวินัยมุขเป็นหลัก. 046 พระสาสนโสภณ 047 วัดเทพศิรินทราวาส 048 วันที่ ๑ ตุลาคม พ.ศ. ๒๔๖๘ 049 คำนำ 050 ( พิมพ์ครั้งที่ ๑๒/๒๔๕๓ ) 051 เมื่อหนังสือนี้ฉบับที่ ๑๑ หมดแล้ว จะได้พิมพ์ฉบับที่ ๑๒ ได้ 052 เพิ่มหมวดธรรมที่สาควรจะรู้เข้าอีกหลายหมวด เพราะเห็นว่าหนังสือนี้ 053 ได้ใช้แพร่หลาย ไม่เฉพาะแต่ภิกษุใหม่ ควรจะให้ความรู้กว้างขวาง 054 ออกไป. หมวดธรรมที่เพิ่มคราวนี้ ทุกะหมวด ๒ และหมวดธรรม 055 อันสงเคราะห์เข้าในโพธิปักขิยธรรมเป็นพื้น. เมื่อเพิ่มขึ้นดังนี้ ข้อศึกษา 056 ของภิกษุใหม่ก็มากขึ้น ภิกษุผู้มีสติปัญญาพอประมาณหรือค่อนข้างทราม 057 จะเรียนไม่จบก็อาจเป็นได้. เมื่อเป็นเช่นนี้ อุปัชฌายะอาจารย์ผู้ฝึกหัด 058 จะงดธรรมบางหมวดที่ไม่ใช้สำหรับภิกษุใหม่ หรือที่มีซ้ำกับหมวดธรรม 059 อื่นบ้างแล้ว ไม่ใช้สอนก็ควร. นอกจากนี้ คราวนี้ยังได้แก้สำนวนใน 060 หนังสือนี้ด้วย. 061 กรมหลวงวชิรญาณวโรรส 062 วัดบวรนิเวศวิหาร 063 วันที่ ๙ สิงหาคม ร.ศ. ๑๒๙ 064 คำนำ 065 ( พิมพ์ครั้งที่ ๙/๒๔๔๗ ) 066 แต่เดิม ในหนังสือนี้ ไม่ค่อยใช้ศัพท์บาลี แต่งขึ้นสำหรับเหมาะ 067 แก่ผู้เริ่มศึกษาในยุคนี้ ใช้บ้างแต่ในที่จะย่นความกำหนดหรือความจำเข้า 068 ได้ดีกว่าใช้คำไทย ภายหลังหนังสือนี้แพร่หลายไปในหมู่ญาติโยมของผู้ 069 บวชใหม่ ผู้ได้สดับมากต่างก็พอใจในความคิดแต่งหนังสือนี้ แต่เห็นกัน 070 โดยมากว่า ถ้าใช้ศัพท์บาลีเข้าด้วยจะดีขึ้นอีกมาก เหตุว่า คนชั้นผู้ใหญ่ 071 เคยศึกษาในศัพท์บาลี เมื่อไม่พบศัพท์บาลีก็ชักให้งง. มักต้องนึกเทียบ 072 ศัพท์บาลีก่อนจึงจะเข้าใจได้ตลอดดีว่า ธรรมหมวดนั้น ๆ เล็งเอาพระ 073 บาลีหมวดนั้น ๆ ถึงการกำหนดหรือการจำเล่า ท่านก็เห็นว่าศัพท์บาลี 074 ง่ายกว่า ยกขึ้นพูดก็สะดวกกว่า. หวังจะให้หนังสือนี้เป็นไปตามประสงค์ 075 ของคนชั้นผู้ใหญ่ด้วย จึงได้เติมศัพท์บาลีเข้าด้วยในหมวดธรรมที่มีคำ 076 บาลีสำหรับใช้เฉพาะศัพท์ เว้นไว้แต่หมวดธรรมที่จะต้องใช้คำผสมเป็น 077 ประโยค เช่นในอภิณหปัจจเวกขณะข้อต้นว่า ชราธมฺโมฺหิ ชรํ อนตีโต 078 ซึ่งแปลว่า เรามีความแก่เป็นธรรมดา ไม่ล่วงพ้นความแก่ไปได้ ใน 079 หมวดธรรมเช่นนี้ ยังคงใช้คำไทยล้วนตามเดิม จะใช้ประโยคบาลีเข้าด้วย 080 ก็จะกลายเป็นหนังสือสวดมนต์แปลไป ผิดกับความประสงค์เดิม จะพา 081 ให้ผู้บวชใหม่ท้อถอยในการศึกษาพระธรรมวินัย ถึงศัพท์บาลีที่ใช้นั้น 082 ก็เรียงไว้ต่างวิธีกัน เรียงไว้ข้างต้นก็มี ข้างท้ายก็มี ที่เรียงไว้ข้างต้นนั้น 083 ผู้เริ่มศึกษาไม่ถนัดกำหนดหรือจำศัพท์บาลี จะงดเสีย กำหนดหรือจำแต่ 084 ความไทยก็ได้ ถ้ากำหนดหรือจำได้ด้วย ก็เป็นอันได้ความรู้กว้างขวาง 085 ออกไป จะอ่านหนังสือธรรม หรือฟังเทศนา ก็จะกำหนดได้ง่ายขึ้น 086 ที่เรียงไว้ข้างท้ายนั้น เป็นศัพท์พิเศษใช้เฉพาะข้อความนั้น สมควรที่จะ 087 รู้ไว้. ถึงท่านผู้เป็นอุปัชฌายะหรืออาจารย์ ผู้จะฝึกภิกษุสามเณรบวชใน 088 สำนักของตน ก็ควรรู้จักผ่อนปรนฝึกฝนตามสมควรแก่อุปนิสัยของเธอ 089 ทั้งหลาย ถือเอาความรู้ความเข้าใจพระธรรมวินัยเป็นประมาณ. เมื่อเป็น 090 คราวที่ควรจะแก้ไขหนังสือฉบับนี้ใหม่ จึงได้เพิ่มหมวดธรราที่สมควร 091 อันยังไม่มีในนี้เข้าอีกบ้าง ทั้งเรียบเรียงใหม่ในพวกหนึ่ง ๆ ให้ลุ่มลึกไป 092 โดยลำดับ จับแต่ง่ายไปหายาก เพื่อให้ง่ายแก่ผู้ยังจะต้องใช้ความจำเบื้อง 093 หน้า. ฉบับใหม่นี้ได้แก้ไขเพิ่มเติมเพียงเท่านี้. 094 กรมหมื่นวชิรญาณวโรรส 095 วัดบวรนิเวศวิหาร 096 วันที่ ๓๐ มิถุนายน ร.ศ. ๑๒๓ 097 คำนำ 098 ( พิมพ์ครั้งที่ ๕/๒๔๔๒ ) 099 หนังสือเล่มนี้ เรียงย่อเกินประมาณดังนี้ สำหรับภิกษุสามเณร 100 บวชใหม่, เพราะผู้บวชใหม่ย่อมบวชเพียงพรรษาเดียว คือสี่เดือนเป็น 101 พื้น; อุปัชฌายะอาจารย์ผู้หวังความรู้แก่สัทธิวิหาริกและอันเตวาสิก ต้อง 102 หาอุบายสั่งสอนให้เขาได้ความรู้มากที่สุดตามแต่จะเป็นได้, ถ้าใช้แบบ 103 สอนที่พิสดาร เรียนรู้ยังไม่ถึงไหนก็ถึงเวลาสึก จึงต้องใช้แบบย่อให้จุ 104 ข้อความที่ควรจะศึกษา นี้เป็นเหตุเริ่มเรียงหนังสือเล่านี้ขึ้น หนังสือนี้ 105 ถึงเป็นแบบย่อ ถ้าเข้าใจวิธีสอน ก็ทำให้ภิกษุสามเณรผู้บวชใหม่เข้าใจ 106 กว้างขวางได้เหมือนกัน ข้าพเจ้าได้ใช้ฝึกศิษย์ด้วยวิธีดังจะกล่าวต่อไปนี้. 107 ให้ผู้ศึกษากำหนดจำหัวข้อในหนังสือเล่มนี้ให้ได้ตลอด เอาแต่ 108 ใจความ ไม่ต้องจำถึงพยัญชนะ, แต่คนอ่านแล้วถอดใจความจำไว้ในใจ 109 ไม่ได้ ยังต้องท่องเหมือนท่องสวดมนต์; กำหนดระยะให้ ๓ เดือน ( ยก 110 เดือนต้นไว้สำหรับยุรพกิจอย่างอื่น ), เดือนที่ ๒ วินัยบัญญัติ เดือนที่ ๓ 111 ธรรมวิภาค, เดือนท้ายเมื่อจวนสึก คิหิปฏิบัติ. ผู้ประกอบด้วยสติปัญญา 112 อุตสาหะกล้าก็ได้เร็วกว่ากำหนด, ปานกลางก็พอทันกำหนด, ทรามก็ 113 ไม่ทันกำหนด. ในระหว่างที่ศึกษาอยู่นั้น ในชั้นต้น เมื่อถึงกถาอะไร 114 ได้สอบถามให้เล่าหัวข้อเหล่านั้นให้ฟังจนเห็นว่าขึ้นใจแล้ว. ส่วนวินัย 115 ให้ผูกเป็นปัญหาให้ตัดสิน, ปัญหานั้นให้ตัดสินได้ด้วยเทียบตามแบบ 116 เช่น " ภิกษุพยาบาลคนไข้ วางยาผิด คนไข้ตาย, จะต้องปาราชิก 117 หรือไม่ ? " ผู้ตอบต้องใคร่ครวญดูเจตนาของผู้วางยาว่า เหมือนกับ 118 เจตนาของผู้ที่กล่าวไว้ในแบบหรือไม่ ? เท่านี้ก็ตัดสินได้. ถึงธรรมวิภาค 119 และคิหิปฏิบัติก็มีปัญหาถามเหมือนกัน เช่น " อย่างไร ความคบสัตบุรุษ 120 เป็นต้น จึงเป็นเครื่องเจริญของมนุษย์ ? " ในที่นี้ผู้ตอบต้องอธิบายตาม 121 ความเห็นของตนให้สมแก่รูปปัญหา. อีกข้อหนึ่ง " ทรัพย์ที่จับจ่ายด้วย 122 ประการไร จึงได้ชื่อว่าเป็นประโยชน์ ? " ในที่นี้ต้องเอากระทู้ความใน 123 หมวดที่ว่าด้วยประโยชน์เกิดแต่การถือเอาโภคทรัพย์ มาอธิบายแก้ให้สม 124 รูปปัญหา. เมื่อถึงกำหนด ได้มีการสอบความรู้ใน ๓ อย่างนั้น เพื่อ 125 เป็นอุบายให้เอาใจใส่ดีขึ้น. 126 ยังมีวิธีที่ช่วยทำให้ผู้บวชใหม่ ได้ความรู้กว้างขวางออกไปกว่านี้อีก. 127 ส่วนวินัย ถามปัญหาให้เทียบตามแบบไม่ได้ เช่น " ภิกษุตีเด็ด ต้อง 128 อาบัติอะไร ? " ในแบบมีแต่ว่าตีภิกษุต้องปาจิตตีย์. เช่นนี้ทำให้ค้นคว้า 129 ในสิกขาเล่มใหญ่๑ พอพบแล้วก็จำได้ทันที. ส่วนธรรมวิภาคนั้นได้แจก 130 กระทู้พุทธภาษิต๒ เช่น " คนล่วงทุกข์ได้เพราะความเพียร, ได้ชื่อเสียง 131 เพราะความสัตย์ " วันละข้อ. แจกให้อย่างเดียวกันหมด ให้ไปแต่งแก้ 132 แล้วนำมาอ่านในที่ประชุมในกำหนด; ผู้แต่งต้องตริตรองด้วยน้ำใจให้ 133 เห็นเองก่อนว่า " ความเพียรเป็นเหตุ, ความล่วงทุกข์เป็นผล. ความ 134 สัตย์เป็นเหตุ, ชื่อเสียงเป็นผล; " จึงจะเรียงความแต่งมาอ่านได้ ใน 135 เวลาที่อ่าน ต่างคนก็ต่างมุ่งฟังของกันและกัน. เมื่อใครอธิบายดี ก็ 136 จำไว้, และที่สุดได้รับวินิจฉัย ว่าถูกหรือผิด. ข้อนี้เป็นเหตุให้ค้นคว้า 137 ข้อความในหนังสือธรรมมาอธิบาย ได้ความรู้กว้างขวางและตริตรองเห็น 138 ความดี เห็นความชั่ว ด้วยน้ำใจเอง. 139 หนังสือเล่มนี้ แต่งขึ้นสำหรับสอนภิกษุสามเณรบวชใหม่ให้พอควร 140 แก่เวลาจะศึกษาได้ จึงตั้งชื่อว่า นวโกวาท และมีข้อความแต่โดยย่อ ๆ 141 เพียงเท่านี้. 142 กรมหมื่นวชิรญาณวโรรส 143 วัดบวรนิเวศวิหาร 144 วันที่ ๒๑ พฤษภาคม ร.ศ. ๑๑๘ ๑. มหาขันธก์, บุพพสิกขาวรรณนา, วินัยมุข. ๒. วิธีสอนแบบนี้ ภายหลังได้ทรงรวบรวม ขึ้นเป็นหนังสือพุทธศาสนสุภาษิต. 001 นวโกวาท 002 วินัยบัญญัติ 003 อนุศาสน์ ๘ อย่าง 004 นิสสัย ๔ อกรณียกิจ ๔ 005 ปัจจัยเครื่องอาศัยของบรรพชิต เรียกนิสสัย มี ๔ อย่าง คือ 006 เที่ยวบิณฑบาต ๑ นุ่งห่มผ้าบังสุกุล ๑ อยู่โคนไม้ ๑ ฉันยาดองด้วย 007 น้ำมูตรเน่า ๑. 008 กิจที่ไม่ควรทำ เรียกอกรณียกิจ มี ๔ อย่าง คือ เสพเมถุน ๑ 009 ลักของเขา ๑ ฆ่าสัตว์ ๑ พูดอวดคุณพิเศษที่ไม่มีในตน ๑ กิจ 010 ๔ อย่างนี้ บรรพชิตทำไม่ได้. 011 สิกขาของภิกษุมี ๓ อย่าง 012 คือ ศีล สมาธิ ปัญญา. ความสำรวมกายวาจาให้เรียบร้อย ชื่อว่า 013 ศีล. ความรักษาใจมั่น ชื่อว่าสมาธิ. ความรอบรู้ในกองสังขาร 014 ชื่อว่าปัญญา. 015 โทษที่เกิดเพราะความละเมิดในข้อที่พระพุทธเจ้าห้าม เรียกว่า 016 อาบัติ. อาบัตินั้นว่าโดยชื่อ มี ๗ อย่าง คือ ปาราชิก ๑ 017 สังฆาทิเสส ๑ ถุลลัจจัย ๑ ปาจิตตีย์ ๑ ปาฏิเทสนียะ ๑ ทุกกฏ ๑ 018 ทุพภาสิต ๑ 001 ปาราชิกนั้น ภิกษุต้องเข้าแล้วขาดจากภิกษุ. สังฆาทิเสสนั้น 002 ต้องเข้าแล้ว ต้องอยู่กรรมจึงพ้นได้. อาบัติอีก ๕ อย่างนั้น ภิกษุ 003 ต้องเข้าแล้ว ต้องแสดงต่อหน้าสงฆ์หรือคณะหรือภิกษุรูปใดรูปหนึ่งจึง 004 พ้นได้. 005 อาการที่ภิกษุจะต้องอาบัติเหล่านี้ ๖ อย่าง คือ ต้องด้วยไม่ละอาย ๑ 006 ต้องด้วยไม่รู้ว่าสิ่งนี้จะเป็นอาบัติ ๑ ต้องด้วยสงสัยแล้วขืนทำลง ๑ ต้อง 007 ด้วยสำคัญว่าควรในของที่ไม่ควร ๑ ต้องด้วยสำคัญว่าไม่ควรในของที่ 008 ควร ๑ ต้องด้วยลืมสติ ๑. 009 ข้อที่พระพุทธเจ้าห้าม ซึ่งยกขึ้นเป็นสิกขาบท ที่มาในพระ- 010 ปาติโมกข์ ๑ ไม่ได้มาในพระปาติโมกข์ ๑. 011 สิกขาบทที่มาในพระปาติโมกข์นั้น คือ ปาราชิก ๔ สังฆาทิเสส ๑๓ 012 อนิยต ๒ นิสสัคคิยปาจิตตีย์ ๓๐ ปาจิตตีย์ ๙๒ ปาฏิเทสนียะ ๔ 013 เสขิยะ ๗๕ รวมเป็น ๒๒๐ นับทั้งอธิกรณสมถะด้วยเป็น ๒๒๗. 014 ปาราชิก ๔ 015 ๑. เสพเมถุน ต้องปาราชิก. 016 ๒. ภิกษุถือเอาของที่เจ้าของเขาไม่ได้ให้ ได้ราคา ๕ มาสก 017 ต้องปาราชิก. 018 ๓. ภิกษุแกล้งฆ่ามนุษย์ให้ตาย ต้องปาราชิก. 019 ๔. ภิกษุอวดอุตตริมนุสสธรรม ( คือธรรมอันยิ่งของมนุษย์ ) ที่ 020 ไม่มีในตน ต้องปาราชิก. 001 สังฆาทิเสส ๑๓ 002 ๑. ภิกษุแกล้งทำให้น้ำอสุจิเคลื่อน ต้องสังฆาทิเสส. 003 ๒. ภิกษุมีความกำหนัดอยู่ จับต้องกายหญิง ต้องสังฆาทิเสส. 004 ๓. ภิกษุมีความกำหนัดอยู่ พูดเกี้ยวหญิง ต้องสังฆาทิเสส. 005 ๔. ภิกษุมีความกำหนัดอยู่ พูดล่อให้หญิงบำเรอตนด้วยกาม 006 ต้องสังฆาทิเสส. 007 ๕. ภิกษุชักสื่อให้ชายหญิงเป็นผัวเมียกัน ต้องสังฆาทิเสส. 008 ๖. ภิกษุสร้างกุฎีที่ต้องก่อและโบกด้วยปูนหรือดิน ซึ่งไม่มีใคร 009 เป็นเจ้าของ จำเพาะเป็นที่อยู่ของตน ต้องทำให้ได้ประมาณ โดยยาว 010 เพียง ๑๒ คืบพระสุคต โดยกว้างเพียง ๗ คืบ วัดในร่วมใน และ 011 ต้องให้สงฆ์แสดงที่ให้ก่อน ถ้าไม่ให้สงฆ์แสดงที่ให้ก็ดี ทำให้เกินประมาณ 012 ก็ดี ต้องสังฆาทิเสส. 013 ๗. ถ้าที่อยู่ซึ่งจะสร้างขึ้นนั้น มีทายกเป็นเจ้าของ ทำให้เกิน 014 ประมาณนั้นได้ แต่ต้องให้สงฆ์แสดงที่ให้ก่อน ถ้าไม่ให้สงฆ์แสดงที่ 015 ให้ก่อน ต้องสังฆาทิเสส. 016 ๘. ภิกษุโกรธเคือง แกล้งโจทภิกษุอื่นด้วยอาบัติปาราชิกไม่มีมูล 017 ต้องสังฆาทิเสส. 018 ๙. ภิกษุโกรธเคือง แกล้งหาเลสโจทภิกษุอื่นด้วยอาบัติปาราชิก 019 ต้องสังฆาทิเสส. 001 ๑๐. ภิกษุพากเพียรเพื่อจะทำลายสงฆ์ให้แตกกัน ภิกษุอื่นห้าม 002 ไม่ฟัง สงฆ์สวดกรรมเพื่อจะให้ละข้อที่ประพฤตินั้น ถ้าไม่ละ ต้อง 003 สังฆาทิเสส 004 ๑๑. ภิกษุประพฤติตามภิกษุผู้ทำลายสงฆ์นั้น ภิกษุอื่นห้าม 005 ไม่ฟัง สงฆ์สวดกรรมเพื่อจะให้ละข้อที่ประพฤตินั้น ถ้าไม่ละ ต้อง 006 สังฆาทิเสส. 007 ๑๒. ภิกษุว่ายากสอนยาก ภิกษุอื่นห้ามไม่ฟัง สงฆ์สวดกรรม 008 เพื่อจะให้ละข้อที่ประพฤตินั้น ถ้าไม่ละ ต้องสังฆาทิเสส. 009 ๑๓. ภิกษุประทุษร้ายตระกูล คือประจบคฤหัสถ์ สงฆ์ไล่เสียจาก 010 วัด กลับว่าติเตียนสงฆ์ ภิกษุอื่นห้ามไม่ฟัง สงฆ์สวดกรรมเพื่อจะให้ 011 ละข้อที่ประพฤตินั้น ถ้าไม่ละ ต้องสังฆาทิเสส. 012 อนิยต ๒ 013 ๑. ภิกษุนั่งในที่ลับตากับหญิงสองต่อสอง ถ้ามีคนที่ควรเชื่อได้ 014 มาพูดขึ้นด้วยธรรม ๓ อย่าง คือ ปาราชิก หรือสังฆาทิเสส หรือปาจิตตีย์ 015 อย่างใดอย่างหนึ่ง ภิกษุรับอย่างใด ให้ปรับอย่างนั้น หรือเขาว่า 016 จำเพาะธรรมอย่างใด ให้ปรับอย่างนั้น. 017 ๒. ภิกษุนั่งในที่ลับหูกับหญิงสองต่อสอง ถ้ามีคนที่ควรเชื่อได้ 018 มาพูดขึ้นด้วยธรรม ๒ อย่าง คือ สังฆาทิเสส หรือปาจิตตีย์ อย่างใด 019 อย่างหนึ่ง ภิกษุรับอย่างใด ให้ปรับอย่างนั้น หรือเขาว่าจำเพาะ 020 ธรรมอย่างใด ให้ปรับอย่างนั้น. 001 นิสสัคคิยปาจิตตีย์ ๓๐ แบ่งเป็น ๓ วรรค 002 มีวรรคละ ๑๐ สิกขาบท 003 จีวรวรรคที่ ๑ 004 ๑. ภิกษุทรงอติเรกจีวรได้เพียง ๑๐ วันเป็นอย่างยิ่ง ถ้าล่วง 005 ๑๐ วันไป ต้องนิสสัคคิยปาจิตตีย์. 006 ๒. ภิกษุอยู่ปราศจากไตรจีวรแม้คืนหนึ่ง ต้องนิสสัคคิยปาจิตตีย์ 007 เว้นไว้แต่ได้สมมติ. 008 ๓. ถ้าผ้าเกิดขึ้นแก่ภิกษุ ๆ ประสงค์จะทำจีวร แต่ยังไม่พอ 009 ถ้ามีที่หวังว่าจะได้มาอีก พึงเก็บผ้านั้นไว้ได้เพียงเดือนหนึ่งเป็นอย่างยิ่ง 010 ถ้าเก็บไว้ให้เกินเดือนหนึ่งไป แม้ถึงยังมีที่หวังว่าจะได้อยู่ ต้อง 011 นิสสัคคิยปาจิตตีย์. 012 ๔. ภิกษุใช้นางภิกษุณีที่ไม่ใช่ญาติ ให้ซักก็ดี ให้ย้อมก็ดี ให้ 013 ทุบก็ดี ซึ่งจีวรเก่า ต้องนิสสัคคิยปาจิตตีย์. 014 ๕. ภิกษุรับจีวรแต่มือนางภิกษุณีที่ไม่ใช่ญาติ เว้นไว้แต่แลก 015 เปลี่ยนกัน ต้องนิสสัคคิยปาจิตตีย์. 016 ๖. ภิกษุขอจีวรต่อคฤหัสถ์ผู้ไม่ใช่ญาติไม่ใช่ปวารณา ได้มา ต้อง 017 นิสสัคคิยปาจิตตีย์ เว้นไว้แต่มีสมัยที่จะขอจีวรได้ คือ เวลาภิกษุมี 018 จีวรอันโจรลักไป หรือมีจีวรอันฉิบหายเสีย. 001 ๗. ในสมัยเช่นนั้น จะขอเขาได้ก็เพียงผ้านุ่งผ้าห่มเท่านั้น ถ้าขอ 002 ให้เกินกว่านั้น ได้มา ต้องนิสสัคคิยปาจิตตีย์. 003 ๘. ถ้าคฤหัสถ์ที่ไม่ใช่ญาติไม่ใช่ปวารณา เขาพูดว่า เขาจะถวาย 004 จีวรแก่ภิกษุชื่อนี้ ภิกษุนั้นทราบความแล้ว เข้าไปพูดให้เขาถวายจีวร 005 อย่างนั้นอย่างนี้ ที่มีราคาแพงกว่าดีกว่าที่เขากำหนดไว้เดิม ได้มา ต้อง 006 นิสสัคคิยปาจิตตีย์. 007 ๙. ถ้าคฤหัสถ์ผู้จะถวายจีวรแก่ภิกษุมีหลายคน แต่เขาไม่ใช่ญาติ 008 ไม่ใช่ปวารณา ภิกษุไปพูดให้เขารวมทุนเข้าเป็นอันเดียวกัน ให้ซื้อ 009 จีวรที่แพงกว่าดีกว่าที่เขากำหนดไว้เดิม ได้มา ต้องนิสสัคคิยปาจิตตีย์. 010 ๑๐. ถ้าใคร ๆ นำทรัพย์มาเพื่อค่าจีวรแล้วถามภิกษุว่า ใครเป็น 011 ไวยาวัจกรของเธอ ถ้าภิกษุต้องการจีวร ก็พึงแสดงคนวัดหรือ 012 อุบาสกว่า ผู้นี้เป็นไวยาวัจกรของภิกษุทั้งหลาย ครั้นเขามอบหมาย 013 ไวยาวัจกรนั้นแล้ว สั่งภิกษุว่า ถ้าต้องการจีวร ให้เข้าไปหา 014 ไวยาวัจกร ภิกษุนั้นพึงเข้าไปหาเขาแล้วทวงว่า เราต้องการจีวร ดังนี้ 015 ได้ ๓ ครั้ง ถ้าไม่ได้จีวร ไปยืนแต่พอเขาเห็นได้ ๖ ครั้ง ถ้าไม่ได้ 016 ขืนไปทวงให้เกิน ๓ ครั้ง ยืนเกิน๖ ครั้ง ได้มา ต้องนิสสัคคิย- 017 ปาจิตตีย์. ถ้าไปทวงและยืนครบกำหนดแล้วไม่ได้จีวร จำเป็นต้อง 018 ไปบอกเจ้าของเดิมว่า ของนั้นไม่สำเร็จประโยชน์แก่ตน ให้เขาเรียก 019 เอาของเขาคืนเสีย. 001 โกสิยวรรคที่ ๒ 002 ๑. ภิกษุหล่อสันถัตด้วยขนเจียมเจือด้วยไหม ต้องนิสสัคคิย- 003 ปาจิตตีย์. 004 ๒. ภิกษุหล่อสันถัดด้วยขนเจียมดำล้วน ต้องนิสสัคคิยปาจิตตีย์. 005 ๓. ภิกษุจะหล่อสันถัตใหม่ พึงใช้ขนเจียมดำ ๒ ส่วน ขนเจียมขาว 006 ส่วนหนึ่ง ขนเจียมแดงส่วนหนึ่ง ถ้าใช้ขนเจียมดำเกน ๒ ส่วนขึ้นไป 007 ต้องนิสสัคคิยปาจิตตีย์. 008 ๔. ภิกษุหล่อสันถัตใหม่แล้ว พึงใช้ให้ได้ ๖ ปี ถ้ายังไม่ถึง ๖ ปี 009 หล่อใหม่ ต้องนิสสัคคิยปาจิตตีย์ เว้นไว้แต่ได้สมมติ. 010 ๕. ภิกษุจะหล่อสันถัต พึงตัดเอาสันถัตเก่าคืบหนึ่งโดยรอบมา 011 ปนลงในสันถัตที่หล่อใหม่ เพื่อจะทำลายให้เสียสี ถ้าไม่ทำดังนี้ ต้อง 012 นิสสัคคิยปาจิตตีย์. 013 ๖. เมื่อภิกษุเดินทางไกล ถ้ามีใครถวายขนเจียม ต้องการก็รับได้ 014 ถ้าไม่มีใครนำมา นำมาเองได้เพียง ๓ โยชน์ ถ้าให้เกิน ๓ โยชน์ไป 015 ต้องนิสสัคคิยปาจิตตีย์. 016 ๗. ภิกษุใช้นางภิกษุณีที่ไม่ใช่ญาติ ให้ซักก็ดี ให้ย้อมก็ดี ให้สาง 017 ก็ดี ซึ่งขนเจียม ต้องนิสสัคคิยปาจิตตีย์. 018 ๘. ภิกษุรับเองก็ดี ใช้ให้ผู้อื่นรับก็ดี ซึ่งทองและเงิน หรือยินดี 019 ทองและเงินที่เขาเก็บไว้เพื่อตน ต้องนิสสัคคิยปาจิตตีย์. 001 ๙. ภิกษุทำการซื้อขายด้วยรูปิยะ คือของที่เขาใช้เป็นทองและเงิน 002 ต้องนิสสัคคิยปาจิตตีย์. 003 ๑๐. ภิกษุแลกเปลี่ยนสิ่งของกับคฤหัสถ์ ต้องนิสสัคคิยปาจิตตีย์. 004 ปัตตวรรคที่ ๓ 005 ๑. บาตรนอกจากบาตรอธิษฐานเรียกอติเรกบาตร อติเรกบาตร 006 นั้น ภิกษุเก็บไว้ได้เพียง ๑๐ วันเป็นอย่างยิ่ง ถ้าให้ล่วง ๑๐ วันไป ต้อง 007 นิสสัคคิยปาจิตตีย์. 008 ๒. ภิกษุมีบาตรร้าวยังไม่ถึง ๑๐ นิ้ว ขอบาตรใหม่แต่คฤหัสถ์ 009 ที่ไม่ใช่ญาติไม่ใช่ปวารณา ได้มา ต้องนิสสัคคิยปาจิตตีย์. 010 ๓. ภิกษุรับประเคนเภสัชทั้ง ๕ คือ เนยใส เนยข้น น้ำมัน 011 น้ำผึ้ง น้ำอ้อย แล้วเก็บไว้ฉันได้เพียง ๗ วันเป็นอย่างยิ่ง ถ้าให้ล่วง 012 ๗ วันไป ต้องนิสสัคคิยปาจิตตีย์. 013 ๔. เมื่อฤดูร้อนยังเหลืออยู่อีกเดือนหนึ่ง คือตั้งแต่แรมค่ำหนึ่ง 014 เดือน ๗ จึงแสวงหาผาอาบน้ำฝนได้ เมื่อฤดูร้อนเหลืออยู่อีกกึ่งเดือน 015 คือตั้งแต่ขึ้นค่ำหนึ่งเดือน ๘ จึงทำนุ่งได้ ถ้าแสวงหาหรือทำนุ่งให้ล้ำกว่า 016 กำหนดนั้นเข้ามา ต้องนิสสัคคิยปาจิตตีย์. 017 ๕. ภิกษุให้จีวรแก่ภิกษุอื่นแล้ว โกรธ ชิงเอาคืนมาเองก็ดี ใช้ 018 ให้ผู้อื่นชิงเอามาก็ดี ต้องนิสสัคคิยปาจิตตีย์. 019 ๖. ภิกษุขอด้ายแต่คฤหัสถ์ที่ไม่ใช่ญาติไม่ใช่ปวารณา เอามาให้ 020 ช่างหูกทอเป็นจีวร ต้องนิสสัคคิยปาจิตตีย์. 001 ๗. ถ้าคฤหัสถ์ที่ไม่ใช่ญาติไม่ใช่ปวารณา สั่งให้ช่างหูกทอจีวร 002 เพื่อจะถวายแก่ภิกษุ ถ้าภิกษุไปกำหนดให้เขาทำให้ดีขึ้นด้วยจะให้รางวัล 003 แก่เขา ต้องนิสสัคคิยปาจิตตีย์. 004 ๘. ถ้าอีก ๑๐ วันจะถึงวันปวารณา คือตั้งแต่ขึ้น ๖ ค่ำ เดือน ๑๑ 005 ถ้าทายกรีบจะถวายผ้าจำนำพรรษา ก็รับเก็บไว้ได้ แต่ถ้าเก็บไว้เกิน 006 กาลจีวรไป ต้องนิสสัคคิยปาจิตตีย์. กาลจีวรนั้นดังนี้ ถ้าจำพรรษาแล้ว 007 ไม่ได้กรานกฐิน นับแต่วันปวารณาไปเดือนหนึ่ง คือตั้งแต่แรมค่ำหนึ่ง 008 เดือน ๑๑ ถึงกลางเดือน ๑๒ ถ้าได้กรานกฐินนับแต่วันปวารณาไป 009 ๕ เดือน คือตั้งแต่แรมค่ำหนึ่งเดือน ๑๑ ถึงกลางเดือน ๔. 010 ๙. ภิกษุจำพรรษาในเสนาสนะป่าซึ่งเป็นที่เปลี่ยว ออกพรรษา 011 แล้ว อยากจะเก็บไตรจีวรผืนใดผืนหนึ่งไว้ในบ้าน เมื่อมีเหตุก็เก็บไว้ได้ 012 เพียง ๖ คืนเป็นอย่างยิ่ง ถ้าเก็บไว้ให้เกิน ๖ คืนไป ต้องนิสสัคคิย- 013 ปาจิตตีย์ เว้นไว้แต่ได้สมมติ. 014 ๑๐. ภิกษุรู้อยู่ น้อมลาภที่เขาจะถวายสงฆ์มาเพื่อตน ต้อง 015 นิสสัคคิยปาจิตตีย์. 001 ปาจิตตีย์ ๙๒ สิกขาบท 002 มุสาวาทวรรคที่ ๑ มี ๑๐ สิกขาบท 003 ๑. พูดปด ต้องปาจิตตีย์. 004 ๒. ด่าภิกษุ ต้องปาจิตตีย์. 005 ๓. ส่อเสียดภิกษุ ต้องปาจิตตีย์. 006 ๔. ภิกษุสอนธรรมแก่อนุปสัมบัน ถ้าว่าพร้อมกัน ต้องปาจิตตีย์. 007 ๕. ภิกษุนอนในที่มุงที่บังอันเดียวกันกับอนุปสัมบัน เกิน ๓ คืน 008 ขึ้นไป ต้องปาจิตตีย์. 009 ๖. ภิกษุนอนในที่มุงที่บังอันเดียวกันกับผู้หญิง แม้ในคืนแรก 010 ต้องปาจิตตีย์. 011 ๗. ภิกษุแสดงธรรมแก่ผู้หญิง เกินกว่า ๖ คำขึ้นไป ต้อง 012 ปาจิตตีย์. [ ๑ ] 013 ๘. ภิกษุบอกอุตตริมนุสสธรรมที่มีจริง แก่อนุปสัมบัน ต้อง 014 ปาจิตตีย์. 015 ๙. ภิกษุบอกอาบัติชั่วหยาบของภิกษุอื่นแก่อนุปสัมบัน ต้อง 016 ปาจิตตีย์. [ ๒ ] 017 ๑๐. ภิกษุขุดเองก็ดี ใช้ให้ผู้อื่นขุดก็ดี ซึ่งแผ่นดิน ต้องปาจิตตีย์. ๑. เว้นไว้แต่มีบุรุษผู้รู้เดียงสาอยู่ด้วย. ๒. เว้นไว้แต่ได้สมมติ. 001 ภูตคามวรรคที่ ๒ มี ๑๐ สิกขาบท 002 ๑. ภิกษุพรากของเขียวซึ่งเกิดอยู่กับที่ ให้หลุดจากที่ ต้อง 003 ปาจิตตีย์. 004 ๒. ภิกษุประพฤติอนาจาร สงฆ์เรียกตัวมาถาม แกล้งพูดกลบ- 005 เกลื่อนก็ดี นิ่งเสียไม่พูดก็ดี ถ้าสงฆ์สวดประกาศข้อความนั้นจบ ต้อง 006 ปาจิตตีย์. 007 ๓. ภิกษุติเตียนภิกษุอื่นที่สงฆ์สมมติให้เป็นผู้ทำการสงฆ์ ถ้าเธอ 008 ทำโดยชอบ ติเตียนเปล่า ๆ ต้องปาจิตตีย์. 009 ๔. ภิกษุเอาเตียง ตั่ง ฟูก เก้าอี้ ของสงฆ์ไปตั้งในที่แจ้งแล้ว 010 เมื่อหลีกไปจากที่นั้น ไม่เก็บเองก็ดี ไม่ใช้ให้ผู้อื่นเก็บก็ดี ไม่มอบหมาย 011 แก่ผู้อื่นก็ดี ต้องปาจิตตีย์. 012 ๕. ภิกษุเอาที่นอนของสงฆ์ปูนอนในกุฎีสงฆ์แล้ว เมื่อหลีกไป 013 จากที่นั้น ไม่เก็บเองก็ดี ไม่ใช้ให้ผู้อื่นเก็บก็ดี ไม่มอบหมายแก่ผู้อื่นก็ดี 014 ต้องปาจิตตีย์. 015 ๖. ภิกษุรู้อยู่ว่า กุฎีนี้มีผู้อยู่ก่อน แกล้งไปนอนเบียด ด้วยหวัง 016 จะให้ผู้อยู่ก่อนคับแคบใจเข้าก็จะหลีกไปเอง ต้องปาจิตตีย์. 017 ๗. ภิกษุโกรธเคืองภิกษุอื่น ฉุดคร่าไล่ออกจากกุฎีสงฆ์ ต้อง 018 ปาจิตตีย์. 019 ๘. ภิกษุนั่งทับก็ดี นอนทับก็ดี บนเตียงก็ดี บนตั่งก็ดี อันมี 020 เท้าไม่ได้ตรึงให้แน่น ซึ่งเขาวางไว้บนร่างร้านที่เขาเก็บของในกุฎี ต้อง 021 ปาจิตตีย์. 001 ๙. ภิกษุจะเอาดินหรือปูนโบกหลังคากุฎี พึงโบกได้แต่เพียง 002 ๓ ชั้น ถ้าบอกเกินกว่านั้น ต้องปาจิตตีย์. 003 ๑๐. ภิกษุรู้อยู่ว่า น้ำมีตัวสัตว์ เอารดหญ้าหรือดิน ต้องปาจิตตีย์. 004 โอวาทวรรคที่ ๓ มี ๑๐ สิกขาบท 005 ๑. ภิกษุที่สงฆ์ไม่ได้สมมติ สั่งสอนนางภิกษุณี ต้องปาจิตตีย์. 006 ๒. แม้ภิกษุที่สงฆ์สมมติแล้ว ตั้งแต่อาทิตย์ตกแล้วไป สอน 007 นางภิกษุณี ต้องปาจิตตีย์. 008 ๓. ภิกษุเข้าไปสอนนางภิกษุณีถึงในที่อยู่ ต้องปาจิตตีย์. เว้นไว้ 009 แต่นางภิกษุณีเจ็บ. 010 ๔. ภิกษุติเตียนภิกษุอื่นว่า สอนนางภิกษุณีเพราะเห็นแก่ลาภ 011 ต้องปาจิตตีย์. 012 ๕. ภิกษุให้จีวรแก่นางภิกษุณีที่ไม่ใช่ญาติ ต้องปาจิตตีย์. เว้นไว้ 013 แต่แลกเปลี่ยนกัน. 014 ๖. ภิกษุเย็บจีวรของนางภิกษุณีที่ไม่ใช่ญาติก็ดี ใช้ให้ผู้อื่นเย็บก็ดี 015 ต้องปาจิตตีย์. 016 ๗. ภิกษุชวนนางภิกษุณีเดินทางด้วยกัน แม้สิ้นระยะบ้านหนึ่ง 017 ต้องปาจิตตีย์. เว้นไว้แต่ทางเปลี่ยว. 018 ๘. ภิกษุชวนนางภิกษุณีลงเรือลำเดียวกัน ขึ้นน้ำก็ดี ล่องน้ำก็ดี 019 ต้องปาจิตตีย์. เว้นไว้แต่ข้ามฟาก. 020 ๙. ภิกษุรู้อยู่ฉันของเคี้ยวของฉัน ที่นางภิกษุณีบังคับให้คฤหัสถ์ 021 เขาถวาย ต้องปาจิตตีย์. เว้นไว้แต่คฤหัสถ์เขาเริ่มไว้ก่อน. 001 ๑๐. ภิกษุนั่งก็ดี นอนก็ดี ในที่ลับสองต่อสอง กับนางภิกษุณี 002 ต้องปาจิตตีย์. 003 โภชนวรรคที่ ๔ มี ๑๐ สิกขาบท 004 ๑. อาหารในโรงทานที่ทั่วไปไม่นิยมบุคคล ภิกษุไม่เจ็บไข้ ฉันได้ 005 แต่เฉพาะวันเดียวแล้ว ต้องหยุดเสียในระหว่าง ต่อไปจึงฉันได้อีก ถ้า 006 ฉันติด ๆ กันตั้งแต่สองวันขึ้นไป ต้องปาจิตตีย์. 007 ๒. ถ้าทายกเขามานิมนต์ ออกชื่อโภชนะทั้ง ๕ อย่าง คือข้าวสุก 008 ขนมสด ขนมแห้ง ปลา เนื้อ อย่างใดอย่างหนึ่ง ถ้าไปรับของนั้นมา 009 หรือฉันของนั้นพร้อมกันตั้งแต่ ๔ รูปขึ้นไป ต้องปาจิตตีย์ เว้นไว้แต่ 010 สมัย คือ เป็นไข้อย่าง ๑ หน้าจีวรกาลอย่าง ๑ เวลาทำจีวรอย่าง ๑ 011 เดินทางไกลอย่าง ๑ ไปทางเรืออย่าง ๑ อยู่มากด้วยกันบิณฑบาตไม่พอ 012 ฉันอย่าง ๑ โภชนะเป็นของสมณะอย่าง ๑. 013 ๓. ภิกษุรับนิมนต์แห่งหนึ่ง ด้วยโภชนะทั้ง ๕ อย่างใดอย่างหนึ่ง 014 แล้ว ไม่ไปฉันในที่นิมนต์นั้น ไปฉันเสียที่อื่น ต้องปาจิตตีย์ เว้น 015 ไว้แต่ยกส่วนที่รับนิมนต์ไว้ก่อนนั้นให้แก่ภิกษุอื่นเสีย หรือหน้าจีวรกาล 016 และเวลาทำจีวร. 017 ๔. ภิกษุเข้าไปบิณฑบาตในบ้าน ทายกเขาเอาขนมมาถวายเป็น 018 อันมาก จะรับได้เป็นอย่างมากเพียง ๓ บาตรเท่านั้น ถ้ารับให้เกินกว่า 019 นั้น ต้องปาจิตตีย์. ของที่รับมามากเช่นนั้น ต้องแบ่งให้ภิกษุอื่น. 020 ๕. ภิกษุฉันค้างอยู่ มีผู้เอาโภชนะทั้ง ๕ อย่างใดอย่างหนึ่งเข้า 001 มาประเคน ห้ามเสียแล้ว ลุกจากที่นั่งนั้นแล้ว ฉันของเคี้ยวของฉันซึ่ง 002 ไม่เป็นเดนภิกษุไข้ หรือไม่ได้ทำวินัยกรรม ต้องปาจิตตีย์. 003 ๖. ภิกษุรู้อยู่ว่า ภิกษุอื่นห้ามข้าวแล้ว [ ตามสิกขาบทหลัง ] 004 คิดจะยกโทษเธอ แกล้งเอาของเคี้ยวของฉันที่ไม่เป็นเดนภิกษุไข้ ไปล่อ 005 ให้เธอฉัน ถ้าเธอฉันแล้ว ต้องปาจิตตีย์. 006 ๗. ภิกษุฉันของเคี้ยวของฉันที่เป็นอาหารในเวลาวิกาล คือตั้งแต่ 007 เที่ยงแล้วไปจนถึงวันใหม่ ต้องปาจิตตีย์. 008 ๘. ภิกษุฉันของเคี้ยวของฉันที่เป็นอาหารซึ่งรับประเคนไว้ค้างคืน 009 ต้องปาจิตตีย์. 010 ๙. ภิกษุขอโภชนะอันประณีต คือ ข้าวสุก ระคนด้วยเนยใส 011 เนยข้น น้ำมัน น้ำผึ้ง น้ำอ้อย ปลา เนื้อ นมสด นมส้ม ต่อคฤหัสถ์ 012 ที่ไม่ใช่ญาติไม่ใช่ปวารณา เอามาฉัน ต้องปาจิตตีย์. 013 ๑๐. ภิกษุกลืนกินอาหารที่ไม่มีผู้ให้ คือยังไม่ได้รับประเคน ให้ 014 ล่วงทวารปากเข้าไป ต้องปาจิตตีย์. เว้นไว้แต่น้ำและไม้สีฟัน. 015 อเจลกวรรคที่ ๔ มี ๑๐ สิกขาบท 016 ๑. ภิกษุให้ของเคี้ยวของฉัน แก่นักบวชนอกศาสนา ด้วยมือตน 017 ต้องปาจิตตีย์. 018 ๒. ภิกษุชวนภิกษุอื่นไปเที่ยวบิณฑบาตด้วยกัน หวังจะประพฤติ 019 อนาจาร ไล่เธอกลับมาเสีย ต้องปาจิตตีย์. 001 ๓. ภิกษุสำเร็จการนั่งแทรกแซง ในสกุลที่กำลังบริโภคอาหาร 002 อยู่ ต้องปาจิตตีย์. 003 ๔. ภิกษุนั่งอยู่ห้องกับผู้หญิง ไม่มีผู้ชายอยู่เป็นเพื่อน ต้อง 004 ปาจิตตีย์. 005 ๕. ภิกษุนั่งในที่แจ้งกับผู้หญิงสองต่อสอง ต้องปาจิตตีย์. 006 ๖. ภิกษุรับนิมนต์ด้วยโภชนะทั้ง ๕ แล้ว จะไปในที่อื่นจากที่ 007 นิมนต์นั้น ในเวลาก่อนฉันก็ดี ฉันกลับมาแล้วก็ดี ต้องลาภิกษุที่มีอยู่ 008 ในวัดก่อนจึงจะไปได้ ถ้าไม่ลาก่อนเที่ยวไป ต้องปาจิตตีย์ เว้นไว้แต่ 009 สมัย คือจีวรกาล และเวลาทำจีวร. 010 ๗. ถ้าเขาปวารณาด้วยปัจจัยสี่เพียง ๓ เดือน พึงขอเขาได้เพียง 011 กำหนดนั้นเท่านั้น ถ้าขอให้เกินกว่ากำหนดนั้นไป ต้องปาจิตตีย์ เว้น 012 ไว้แต่เขาปวารณาอีก หรือปวารณาเป็นนิตย์. 013 ๘. ภิกษุไปดูกระบวนทัพที่เขายกไปเพื่อจะรบกัน ต้องปาจิตตีย์ 014 เว้นไว้แต่มีเหตุ. 015 ๙. ถ้าเหตุที่ต้องไปมีอยู่ พึงไปอยู่ได้ในกอบทัพเพียง ๓ วัน ถ้า 016 อยู่ให้เกินกว่ากำหนดนั้น ต้องปาจิตตีย์. 017 ๑๐. ในเวลาที่อยู่ในกองทัพตามกำหนดนั้น ถ้าไปดูเขารบกันก็ดี 018 หรือดูเขาตรวจพลก็ดี ดูเขาจัดกระบวนทัพก็ดี ดูหมู่เสนาที่จัดเป็น 019 กระบวนแล้วก็ดี ต้องปาจิตตีย์. 001 สุราปานวรรคที ๖ มี ๑๐ สิกขาบท 002 ๑. ภิกษุดื่มน้ำเมา ต้องปาจิตตีย์. 003 ๒. ภิกษุจี้ภิกษุ ต้องปาจิตตีย์. 004 ๓. ภิกษุว่ายน้ำเล่น ต้องปาจิตตีย์. 005 ๔. ภิกษุแสดงความไม่เอื้อเฟื้อในวินัย ต้องปาจิตตีย์. 006 ๕. ภิกษุหลอนภิกษุให้กลัวผี ต้องปาจิตตีย์. 007 ๖. ภิกษุไม่เป็นไข้ ติดไฟให้เป็นเปลวเองก็ดี ใช้ให้ผู้อื่นติดก็ดี 008 เพื่อจะผิง ต้องปาจิตตีย์ ติดเพื่อเหตุอื่น ไม่เป็นอาบัติ. 009 ๗. ภิกษุอยู่ในมัชฌิมประเทศ คือ จึงหวัดกลางแห่งประเทศ 010 อินเดีย ๒๕ วันจึงอาบน้ำได้หนหนึ่ง ถ้าไม่ถึง ๑๕ วันอาบน้ำ ต้อง 011 ปาจิตตีย์ เว้นไว้แต่มีเหตุจำเป็น. ในปัจจันตประเทศฯ เช่นประเทศเรา 012 อาบน้ำได้เป็นนิตย์ ไม่เป็นอาบัติ. 013 ๘. ภิกษุได้จีวรใหม่มา ต้องพินทุด้วยสี ๓ อย่าง คือ เขียว 014 ราม โคลน ดำคล้ำ อย่างใดอย่างหนึ่งก่อน จึงนุ่งห่มได้ ถ้าไม่ทำ 015 พินทุก่อนแล้วนุ่งห่ม ต้องปาจิตตีย์. 016 ๙. ภิกษุวิกัปจีวรแก่ภิกษุหรือสามเณรแล้ว ผู้รับยังไม่ได้ถอน 017 นุ่งห่มจีวรนั้น ต้องปาจิตตีย์. 018 ๑๐. ภิกษุซ่อนบริขาร คือ บาตร จีวร ผ้าปูนั่ง กล่องเข็ม 019 ประคดเอว สิ่งใดสิ่งหนึ่ง ของภิกษุอื่น ด้วยคิดว่าจะล้อเล่น ต้อง 020 ปาจิตตีย์. 001 สัปปวณวรรคที่ ๗ มี ๑๐ สิกขาบท 002 ๑. ภิกษุแกล้งฆ่าสัตว์ดิรัจฉาน ต้องปาจิตตีย์. 003 ๒. ภิกษุรู้อยู่ว่า น้ำมีตัวสัตว์ บริโภคน้ำนั้น ต้องปาจิตตีย์. 004 ๓. ภิกษุรู้อยู่ว่า อธิกรณ์นี้สงฆ์ทำแล้วโดยชอบ เลิกถอนเสีย 005 กลับทำใหม่ ต้องปาจิตตีย์. 006 ๔. ภิกษุรู้อยู่ แกล้งปกปิดอาบัติชั่วหยาบของภิกษุอื่น ต้อง 007 ปาจิตตีย์. 008 ๕. ภิกษุรู้อยู่ เป็นอุปัชฌายะอุปสมบทกุลบุตรผู้มีอายุหย่อนกว่า 009 ๒๐ ปี ต้องปาจิตตีย์. 010 ๖. ภิกษุรู้อยู่ ชวนพ่อค้าผู้ซ่อนภาษีเดินทางด้วยกัน แม้สิ้นระยะ 011 บ้านหนึ่ง ต้องปาจิตตีย์. 012 ๗. ภิกษุชวนผู้หญิงเดินทางด้วยกัน แม้สิ้นระยะบ้านหนึ่ง ต้อง 013 ปาจิตตีย์. 014 ๘. ภิกษุกล่าวคัดค้านธรรมเทศนาขอพระพุทธเจ้า ภิกษุอื่น 015 ห้ามไม่ฟัง สงฆ์สวดประกาศข้อความนั้นจบ ต้องปาจิตตีย์. 016 ๙. ภิกษุคบภิกษุเช่นนั้น คือ ร่วมกินก็ดี ร่วมอุโบสถสังฆกรรม 017 ก็ดี ร่วมนอนก็ดี ต้องปาจิตตีย์. 018 ๑๐. ภิกษุเกลี้ยกล่อมสามเณรที่ภิกษุอื่นให้ฉิบหายแล้ว เพราะโทษ 019 ที่กล่าวคัดค้านธรรมเทศนาของพระพุทธเจ้า ให้เป็นผู้อุปัฏฐากก็ดี ร่วม 020 กินก็ดี ร่วมนอนก็ดี ต้องปาจิตตีย์. 001 สหธรรมิกวรรคที่ ๘ มี ๑๒ สิกขาบท 002 ๑ ภิกษุประพฤติอนาจาร ภิกษุอื่นตักเตือน พูดผัดเพี้ยนว่า 003 ยังไม่ได้ถามท่านผู้รู้ก่อน ข้าพเจ้าจักไม่ศึกษาในสิกขาบทนี้ ต้องปาจิตตีย์. 004 ธรรมดาภิกษุผู้ศึกษา ยังไม่รู้สิ่งใด ควรจะรู้สิ่งนั้น ควรไต่ถาม 005 ไล่เลียงท่านผู้รู้. 006 ๒. ภิกษุอื่นท่องปาติโมกข์อยู่ ภิกษุแกล้งพูดให้เธอคลายอุตสาหะ 007 ต้องปาจิตตีย์. 008 ๓. ภิกษุต้องอาบัติแล้วแกล้งพูดว่า ข้าพเจ้าพึ่งรู้เดี๋ยวนี้เองว่า 009 ข้อนี้มาในพระปาติโมกข์ ถ้าภิกษุอื่นรู้อยู่ว่า เธอเคยรู้มาก่อนแล้วแต่ 010 แกล้งพูดกันเขาว่า พึงสวดประกาศความข้อนั้น เมื่อสงฆ์สวดประกาศ 011 แล้ว แกล้งทำไม่รู้อีก ต้องปาจิตตีย์. 012 ๔. ภิกษุโกรธ ให้ประหารแก่ภิกษุอื่น ต้องปาจิตตีย์. 013 ๕. ภิกษุโกรธ เงื้อมือดุจให้ประหารแก่ภิกษุอื่น ต้องปาจิตตีย์. 014 ๖. ภิกษุโจทก์ฟ้องภิกษุอื่น ด้วยอาบัติสังฆาทิเสสไม่มีมูล ต้อง 015 ปาจิตตีย์. 016 ๗. ภิกษุแกล้งก่อความรำคาญให้เกิดแก่ภิกษุอื่น ต้องปาจิตตีย์. 017 ๘. เมื่อภิกษุวิวาทกันอยู่ ภิกษุไปแอบฟังความ เพื่อจะได้รู้ว่า 018 เขาว่าอะไรตนหรือพวกของตน ต้องปาจิตตีย์. 019 ๙. ภิกษุให้ฉันทะ คือความยอมให้ทำสังฆกรรมที่เป็นธรรมแล้ว 020 ภายหลังกลับติเตียนสงฆ์ผู้ทำกรรมนั้น ต้องปาจิตตีย์. 001 ๑๐. เมื่อสงฆ์กำลังประชุมกันตัดสินข้อความข้อหนึ่ง ภิกษุใดอยู่ 002 ในที่ประชุมนั้น จะหลีกไปในขณะที่ตัดสินข้อนั้นยังไม่เสร็จ ไม่ให้ 003 ฉันทะก่อนลุกไปเสีย ต้องปาจิตตีย์. 004 ๑๑. ภิกษุพร้อมกับสงฆ์ให้จีวรเป็นบำเหน็จ แก่ภิกษุรูปใดรูป 005 หนึ่งแล้ว ภายหลังกลับติเตียนภิกษุอื่นว่า ให้เพราะเห็นแก่หน้ากัน 006 ต้องปาจิตตีย์. 007 ๑๒. ภิกษุรู้อยู่ น้อมลาภที่ทายกเขาตั้งใจจะถวายสงฆ์มาเพื่อบุคคล 008 ต้องปาจิตตีย์. 009 รตนวรรคที่ ๙ มี ๑๐ สิกขาบท 010 ๑. ภิกษุไม่ได้รับอนุญาตก่อน เข้าไปในห้องที่พระเจ้าแผ่นดิน 011 เสด็จอยู่กับพระมเหสี ต้องปาจิตตีย์. 012 ๒. ภิกษุเห็นเครื่องบริโภคของคฤหัสถ์ตกอยู่ ถือเอาเป็นของ 013 เก็บได้เองก็ดี ให้ผู้อื่นถือเอาก็ดี ต้องปาจิตตีย์. เว้นไว้แต่ของนั้นตกอยู่ 014 ในวัด หรือในที่อาศัย ต้องเก็บไว้ให้แก่เจ้าของ ถ้าไม่เก็บ ต้องทุกกฏ. 015 ๓. ภิกษุไม่บอกลาภิกษุอื่นที่มีอยู่ในวันก่อน เข้าไปบ้านในเวลา 016 วิกาล ต้องปาจิตตีย์ เว้นไว้แต่การด่วน. 017 ๔. ภิกษุทำกล่องเข็ม ด้วยกระดูกก็ดี ด้วยงาก็ดี ด้วยเขาก็ดี 018 ต้องปาจิตตีย์. ต้องต่อยกล่องนั้นเสียก่อน จึงแสดงอาบัติตก. 019 ๕. ภิกษุทำเตียงหรือตั่ง พึงทำให้มีเท้าเพียง ๘ นิ้วพระสุคต 020 เว้นไว้แต่แม่แคร่ ถ้าทำให้เกินกำหนดนี้ ต้องปาจิตตีย์. ต้องตัดให้ได้ 001 ประมาณเสียก่อน จึงแสดงอาบัติตก. 002 ๖. ภิกษุทำเตียงหรือตั่งหุ้มนุ่น ต้องปาจิตตีย์. ต้องรื้อเสียก่อน 003 จึงแสดงอาบัติตก. 004 ๗. ภิกษุทำผ้าปูนั่ง พึงทำให้ได้ประมาณ ประมาณนั้นยาว ๒ คืบ 005 พระสุคต กว้างคืบครึ่ง ชายคืบหนึ่ง ถ้าทำให้เกินกำหนดนี้ ต้อง 006 ปาจิตตีย์. ต้องตัดให้ได้ประมาณเสียก่อน จึงแสดงอาบัติตก. 007 ๘. ภิกษุทำผ้าปิดแผล พึงทำให้ได้ประมาณ ประมาณนั้น 008 ยาว ๔ คืบพระสุคต กว้าง ๒ คืบ ถ้าทำให้เกินกำหนดนี้ ต้องปาจิตตีย์. 009 ต้องตัดให้ได้ประมาณเสียก่อน จึงแสดงอาบัติตก. 010 ๙. ภิกษุทำผ้าอาบน้ำฝน พึงทำให้ได้ประมาณ ประมาณนั้น 011 ยาว ๖ คืบพระสุคต กว้าง ๒ คืบครึ่ง ถ้าทำให้เกินกำหนดนี้ ต้อง 012 ปาจิตตีย์. ต้องตัดให้ได้ประมาณเสียก่อน จึงแสดงอาบัติตก. 013 ๑๐. ภิกษุทำจีวรให้เท่าจีวรพระสุคตก็ดี เกินกว่านั้นก็ดี ต้อง 014 ปาจิตตีย์. ประมาณจีวรพระสุคตนั้น ยาว ๙ คืบพระสุคต กว้าง ๖ คืบ 015 ต้องตัดให้ได้ประมาณเสียก่อน จึงแสดงอาบัติตก. 016 ปาฏิเทสนียะ ๔ 017 ๑. ภิกษุรับของเคี้ยวของฉันแต่มือนางภิกษุณีที่ไม่ใช่ญาติ ด้วย 018 มือของตนมาบริโภค ต้องปาฏิเทสนียะ. 019 ๒. ภิกษุฉันอยู่ในที่นิมนต์ ถ้ามีนางภิกษุณีมาสั่งทายกให้เอา 001 สิ่งนั้นสิ่งนี้ถวาย เธอพึงไล่นางภิกษุณีนั้นให้ถอยไปเสีย ถ้าไม่ไล่ ต้อง 002 ปาฏิเทสนียะ. 003 ๓. ภิกษุไม่เป็นไข้ เขาไม่ได้นิมนต์ รับของเคี้ยวของฉันใน 004 ตระกูลที่สงฆ์สมมติว่าเป็นเสขะ มาบริโภค ต้องปาฏิเทสนียะ. 005 ๔. ภิกษุอยู่ในเสนาสนะป่าเป็นที่เปลี่ยว ไม่เป็นไข้ รับของเคี้ยว 006 ของฉัน ที่ทายกไม่ได้แจ้งความให้ทราบก่อน ด้วยมือของตนมาบริโภค 007 ต้องปาฏิเทสนียะ. 008 เสขิยวัตร 009 วัตรที่ภิกษุจะต้องศึกษาเรียกว่าเสขิยวัตร เสขิยวัตรนั้น จัดเป็น 010 ๔ หมวด หมวดที่ ๑ เรียกว่าสารูป หมวดที่ ๒ เรียกว่าโภชนะปฏิ- 011 สังยุต หมวดที่ ๓ เรียกว่าธัมมเทสนาปฏิสังยุต หมวดที่ ๔ เรียก 012 ปกิณณกะ. 013 สารูปที่ ๑ มี ๒๖ 014 ๑. ภิกษุพึงทำความศึกษาว่า เราจัก นุ่ง ให้เรียบร้อย. 015 ๒. ห่ม 016 ๓. ฯ ล ฯ เราจักปิดกายด้วยดี ไป ในบ้าน. 017 ๔. นั่ง 018 ๕. ฯ ล ฯ เราจักระวังมือเท้าด้วยดี ไป ในบ้าน. 019 ๖. นั่ง ในบ้าน 001 ๗. ฯ ล ฯ เราจักมีตาทอดลง ไป ในบ้าน. 002 ๘. นั่ง 003 ๙. ฯ ล ฯ เราจักไม่เวิกผ้า ไป ในบ้าน. 004 ๑๐. นั่ง 005 ๑๑. ฯ ล ฯ เราจักไม่หัวเราะ ไป ในบ้าน. 006 ๑๒. นั่ง 007 ๑๓. ฯ ล ฯ เราจักไม่พูดเสียงดัง ไป ในบ้าน. 008 ๑๔. นั่ง 009 ๑๕. ฯ ล ฯ เราจักไม่โคลงกาย ไป ในบ้าน. 010 ๑๖. นั่ง 011 ๑๗. ฯ ล ฯ เราจักไม่ไกวแขน ไป ในบ้าน. 012 ๑๘. นั่ง 013 ๑๙. ฯ ล ฯ เราจักไม่สั่นศีรษะ ไป ในบ้าน. 014 ๒๐ นั่ง 015 ๒๑. ฯ ล ฯ เราจักไม่เอามือค้ำกาย ไป ในบ้าน. 016 ๒๒. นั่ง 017 ๒๓. ฯ ล ฯ เราจักไม่เอาผ้าคลุมศีรษะ ไป ในบ้าน. 018 ๒๔. นั่ง 019 ๒๕. ฯ ล ฯ เราจักไม่เดินกระโหย่งเท้าไปในบ้าน. 020 ๒๖. ฯ ล ฯ เราจักไม่นั่งรัดเข่าในบ้าน. 001 โภชนปฏิสังยุตที่ ๓ มี ๓๐ 002 ๑. ภิกษุพึงทำความศึกษาว่า เราจักรับบิณฑบาตโดยเคารพ. 003 ๒. ฯ ล ฯ เมื่อรับบิณฑบาต เราจักแลดูแต่ในบาตร. 004 ๓. ฯ ล ฯ เราจักรับแกงพอสมควรแก่ข้าวสุก. 005 ๔. ฯ ล ฯ เราจักรับบิณฑบาตแต่พอเสมอขอบปากบาตร. 006 ๕. ฯ ล ฯ เราจักฉันบิณฑบาตโดยเคารพ. 007 ๖. ฯ ล ฯ เมื่อฉันบิณฑบาต เราจักแลดูแต่ในบาตร. 008 ๗. ฯ ล ฯ เราจักไม่ขุดข้าวสุกให้แหว่ง. 009 ๘. ฯ ล ฯ เราจักฉันแกงพอสมควรแก่ข้าวสุก. 010 ๙. ฯ ล ฯ เราจักไม่ขยุ้มข้าวสุกแต่ยอกลงไป. 011 ๑๐. ฯ ล ฯ เราจักไม่กลบแกงหรือกับข้าวด้วยข้าวสุก เพราะ 012 อยากจะได้มาก. 013 ๑๑. ฯ ล ฯ เราไม่เจ็บไข้ จักไม่ขอแกงหรือข้าวสุก เพื่อ 014 ประโยชน์แก่ตนมาฉัน. 015 ๑๒. ฯ ล ฯ เราจักไม่ดูบาตรของผู้อื่นด้วยคิดจะยกโทษ. 016 ๑๓. ฯ ล ฯ เราจักไม่ทำคำข้าวให้ใหญ่นัก. 017 ๒๔. ฯ ล ฯ เราจักทำคำข้าวให้กลมกล่อม. 018 ๑๕. ฯ ล ฯ เมื่อคำข้าวยังไม่ถึงปาก เราจักไม่อ้าปากไว้ท่า. 019 ๑๖. ฯ ล ฯ เมื่อฉันอยู่ เราจักไม่เอานิ้วมือสอดเข้าปาก. 020 ๑๗. ฯ ล ฯ เมื่อข้าวอยู่ในปาก เราจักไม่พูด. 021 ๑๘. ฯ ล ฯ เราจักไม่โยนคำข้าวเข้าปาก. 001 ๑๙. ฯ ล ฯ เราจักไม่ฉันกัดคำข้าว. 002 ๒๐. ฯ ล ฯ เราจักไม่ฉันทำกระพุ้งแก้วให้ตุ่ย. 003 ๒๑. ฯ ล ฯ เราจักไม่ฉันพลางสะบัดมือพลาง. 004 ๒๒. ฯ ล ฯ เราจักไม่ฉันโปรยเมล็ดข้าวให้ตกลงในบาตรหรือในที่ 005 นั้น ๆ. 006 ๒๓. ฯ ล ฯ เราจักไม่ฉันแลบลิ้น. 007 ๒๔. ฯ ล ฯ เราจักไม่ฉันดังจับ ๆ. 008 ๒๕. ฯ ล ฯ เราจักไม่ฉันดังซูด ๆ. 009 ๒๖. ฯ ล ฯ เราจักไม่ฉันเลียมือ. 010 ๒๗. ฯ ล ฯ เราจักไม่ฉันขอดบาตร. 011 ๒๘. ฯ ล ฯ เราจักไม่ฉันเลียริมฝีปาก. 012 ๒๙. ฯ ล ฯ เราจักไม่เอามือเปื้อนจับภาชนะน้ำ. 013 ๓๐. ฯ ล ฯ เราจักไม่เอาน้ำล้างบาตรมีเมล็ดข้าวเทลงในบ้าน. 014 ธัมมเทสนาปฏิสังยุตที่ ๓ มี ๑๖ 015 ๑. ภิกษุพึงทำความศึกษาว่า เราจักไม่แสดงธรรมแก่คนไม่เป็น 016 ไข้ มีร่มในมือ. 017 ๒. ฯ ล ฯ มีไม้พลองในมือ. 018 ๓. ฯ ล ฯ มีศัสตราในมือ. 019 ๔. ฯ ล ฯ มีอาวุธในมือ. 020 ๕. ฯ ล ฯ สวมเขียงเท้า. 001 ๖. ฯ ล ฯ สวมรองเท้า. 002 ๗. ฯ ล ฯ ไปในยาน. 003 ๘. ฯ ล ฯ อยู่บนที่นอน. 004 ๙. ฯ ล ฯ นั่งรัดเข่า. 005 ๑๐. ฯ ล ฯ พันศีรษะ. 006 ๑๑. ฯ ล ฯ คลุมศีรษะ. 007 ๑๒. ฯ ล ฯ เรานั่งอยู่บนแผ่นดิน จักไม่แสดงธรรมแก่คนไม่ 008 เป็นไข้นั่งบนอาสนะ. 009 ๑๓. ฯ ล ฯ เรานั่งบนอาสนะต่ำ จักไม่แสดงธรรมแก่คนไม่ 010 เป็นไข้นั่งบนอาสนะสูง. 011 ๑๔. ฯ ล ฯ เรายืนอยู่ จักไม่แสดงธรรมแก่คนไม่เป็นไข้ผู้นั่งอยู่. 012 ๑๕. ฯ ล ฯ เราเดินไปข้างหลัง จักไม่แสดงธรรมแก่คนไม่เป็นไข้. 013 ผู้เดินไปข้างหน้า. 014 ๑๖. ฯ ล ฯ เราเดินไปนอกทาง จักไม่แสดงธรรมแก่คนไม่เป็นไข้ 015 ผู้ไปในทาง. 016 ปกิณณกะที่ ๔ มี ๓ 017 ๑. ภิกษุพึงทำความศึกษาว่า เราไม่เป็นไข้ จักไม่ยืนถ่ายอุจจาระ 018 ถ่ายปัสสาวะ. 019 ๒. ฯ ล ฯ เราไม่เป็นไข้ จักไม่ถ่ายอุจจาระ ถ่ายปัสสาวะ 020 บ้วนเขฬะ ลงในของเขียว. 001 ๓. ฯ ล ฯ เราไม่เป็นไข้ จักไม่ถ่ายอุจจาระ ถ่ายปัสสาวะ บ้วน 002 เขฬะ ลงในน้ำ. 003 อธิกรณ์มี ๔ 004 ๑. ความเถียงกันว่า สิ่งนั้นเป็นธรรมเป็นวินัย สิ่งนี้ไม่ใช่ธรรม 005 ไม่ใช่วินัย เรียกวิวาทาธิกรณ์. 006 ๒. ความโจทกันด้วยอาบัตินั้น ๆ เรียกอนุวาทาธิกรณ์. 007 ๓. อาบัติทั้งปวง เรียกอาปัตตาธิกรณ์. 008 ๔. กิจที่สงฆ์จะพึงทำ เรียกกิจจาธิกรณ์. 009 อธิกรณสมถะมี ๗ 010 ธรรมเครื่องระงับอธิกรณ์ทั้ง ๔ นั้น เรียกอธิกรณสมถะ มี 011 ๗ อย่าง คือ :- 012 ๑. ความระงับอธิกรณ์ทั้ง ๔ นั้น ในที่พร้อมหน้าสงฆ์ ในที่ 013 พร้อมหน้าบุคคล ในที่พร้อมหน้าวัตถุ ในที่พร้อมหน้าธรรม เรียก 014 สัมมุขาวินัย. 015 ๒. ความที่สงฆ์สวดประกาศให้สมมติแก่พระอรหันต์ว่า เป็นผู้มี 016 สติเต็มที่ เพื่อจะไม่ให้ใครโจทด้วยอาบัติ เรียกสติวินัย. 017 ๓. ความที่สงฆ์สวดประกาศให้สมมติแก่ภิกษุ ผู้หายเป็นบ้าแล้ว 018 เพื่อจะไม่ให้ใครโจทด้วยอาบัติที่เธอทำในเวลาเป็นบ้า เรียกอมูฬหวินัย. 019 ๔. ความปรับอาบัติตามปฏิญญาของจำเลยผู้รับเป็นสัตย์ เรียก 020 ปฏิญญาตกรณะ. 001 ๕. ความตัดสินเอาตามคำของคนมากเป็นประมาณ เรียก 002 เยภุยยสิกา. 003 ๖. ความลงโทษแก่ผู้ผิด เรียกตัสสปาปิยสิกา. 004 ๗. ความให้ประนีประนอมกันทั้ง ๒ ฝ่าย ไม่ต้องชำระความเดิม 005 เรียกติณวัตถารกวินัย. 006 สิกขาบทนอกนี้ ที่ยกขึ้นเป็นอาบัติถุลลัจจัยบ้าง ทุกกฏบ้าง 007 ทุพภาสิตบ้าง เป็นสิกขาบทไม่ได้มาในพระปาติโมกข์. 008 จบวินัยบัญญัติ. 001 ธรรมวิภาค 002 ทุกะ คือ หมวด ๒ 003 ธรรมมีอุปการะมาก ๒ อย่าง 004 ๑. สติ ความระลึกได้. 005 ๒. สัมปชัญญะ ความรู้ตัว. 006 องฺ. ทุก. ๒๐/๑๑๙. ที. ปาฏิ. ๑๑/๒๙๐. 007 ธรรมเป็นโลกบาล คือ คุ้มครองโลก ๒ อย่าง 008 ๑. หิริ ความละอายแก่ใจ. 009 ๒. โอตตัปปะ ความเกรงกลัว. 010 องฺ. ทุก. ๒๐/๖๕. ขุ. อิติ. ๒๕/๒๕๗. 011 ธรรมอันทำให้งาม ๒ อย่าง 012 ๑. ขันติ ความอดทน. 013 ๒. โสรัจจะ ความเสงี่ยม. 014 องฺ. ทุก. ๒๐/๑๑๘. วิ. มหา. ๕/๓๓๕. 015 บุคคลหาได้ยาก ๒ อย่าง 016 ๑. บุพพาการี บุคคลผู้ทำอุปการะก่อน. 017 ๒. กตัญญูกตเวที บุคคลผู้รู้อุปการะที่ท่านทำแล้ว และ 018 ตอบแทน. 019 องฺ ทุก. ๒๐/๑๐๙. 001 ติกะ คือ หมวด ๓ 002 รตนะ ๓ อย่าง 003 พระพุทธ ๑ พระธรรม ๑ พระสงฆ์ ๑. 004 ๑. ท่านผู้สอนให้ประชุมชนประพฤติชอบด้วย กาย วาจา ใจ 005 ตามพระธรรมวินัย ที่ท่านเรียกว่าพระพุทธศาสนา ชื่อพระพุทธเจ้า. 006 ๒. พระธรรมวินัยที่เป็นคำสั่งสอนของท่าน ชื่อพระธรรม. 007 ๓. หมู่ชนที่ฟังคำสั่งสอนของท่านแล้ว ปฏิบัติชอบตามพระ 008 ธรรมวินัย ชื่อพระสงฆ์. 009 ขุ. ขุ. ๒๕/๑. 010 คุณของรตนะ ๓ อย่าง 011 พระพุทธเจ้ารู้ดีรูชอบด้วยพระองค์เองก่อนแล้ว สอนผู้อื่นให้รู้ตาม 012 ด้วย. 013 พระธรรมย่อมรักษาผู้ปฏิบัติไม่ให้ตกไปในที่ชั่ว. 014 พระสงฆ์ปฏิบัติชอบตามคำสอนของพระพุทธเจ้าแล้ว สอนผู้อื่น 015 ให้กระทำตามด้วย. 016 อาการที่พระพุทธเจ้าทรงสั่งสอน ๓ อย่าง 017 ๑. ทรงสั่งสอน เพื่อจะให้ผู้ฟังรู้ยิ่งเห็นจริงในธรรมที่ควรรู้ควร 018 เห็น. 019 ๒. ทรงสั่งสอนมีเหตุที่ผู้ฟังอาจตรองตามให้เห็นจริงได้. 001 ๓. ทรงสั่งสอนเป็นอัศจรรย์ คือผู้ปฏิบัติตามย่อมได้ประโยชน์ 002 โดยสมควรแก่ความปฏิบัติ. 003 นัย. องฺ. ติก. ๒๐/๓๕๖. 004 โอวาทของพระพุทธเจ้า ๓ อย่าง 005 ๑. เว้นจากทุจริต คือประพฤติชั่วด้วย กาย วาจา ใจ. 006 ๒. ประกอบสุจริต คือประพฤติชอบด้วย กาย วาจา ใจ. 007 ๓. ทำใจของตนให้หมดจดจากเครื่องเศร้าหมองใจ มีโลภ โกรธ 008 หลง เป็นต้น. 009 ที. มหา. ๑๐/๕๗. 010 ทุจริต ๓ อย่าง 011 ๑. ประพฤติชั่วด้วยกาย เรียกกายทุจริต. 012 ๒. ประพฤติชั่วด้วยวาจา เรียกวจีทุจริต. 013 ๓. ประพฤติชั่วด้วยใจ เรียกมโนทุจริต. 014 กายทุจริต ๓ อย่าง 015 ฆ่าสัตว์ ๑ ลักฉ้อ ๑ ประพฤติผิดในกาม ๑. 016 วจีทุจริต ๔ อย่าง 017 พูดเท็จ ๑ พูดส่อเสียด ๑ พูดคำหยาบ ๑ พูดเพ้อเจ้อ ๑. 018 มโนทุจริต ๓ อย่าง 019 โลภอยากได้ของเขา ๑ พยาบาทปองร้ายเขา ๑ เห็นผิดจาก 020 คลองธรรม ๑. 001 ทุจริต ๓ อย่างนี้ เป็นกิจไม่ควรทำ ควรจะละเสีย. 002 องฺ. ทสก. ๒๔/๓๐๓. 003 สุจริต ๓ อย่าง 004 ๑. ประพฤติชอบด้วยกาย เรียกกายสุจริต. 005 ๒. ประพฤติชอบด้วยวาจา เรียกวจีสุจริต. 006 ๓. ประพฤติชอบด้วยใจ เรียกมโนสุจริต. 007 กายสุจริต ๓ อย่าง 008 เว้นจากฆ่าสัตว์ ๑ เว้นจากลักทรัพย์ ๑ เว้นจากประพฤติผิด 009 ในกาม ๑. 010 วจีสุจริต ๔ อย่าง 011 เว้นจากพูดเท็จ ๑ เว้นจากพูดส่อเสียด ๑ เว้นจากพูดคำหยาบ ๑ 012 เว้นจากพูดเพ้อเจ้อ ๑. 013 มโนสุจริต ๓ อย่าง 014 ไม่โลภอยากได้ของเขา ๑ ไม่พยาบาทปองร้ายเขา ๑ เห็นชอบ 015 ตามคลองธรรม ๑. 016 สุจริต ๓ อย่างนี้ เป็นกิจควรทำ ควรประพฤติ. 017 องฺ. ทสก. ๒๔/๓๐๓. 018 อกุศลมูล ๓ อย่าง 019 รากเง่าของอกุศล เรียกอกุศลมูล มี ๓ อย่าง คือ โลภะ 020 อยากได้ ๑ โทสะ คิดประทุษร้ายเขา ๑ โมหะ หลงไม่รู้จริง ๑. 001 เมื่ออกุศลมูลเหล่านี้ ๑ ก็ดี มีอยู่แล้ว อกุศลอื่นที่ยังไม่เกิด ก็ 002 ๒ 003 ๓ 004 เกิดขึ้น ที่เกิดแล้วก็เจริญมากขึ้น เหตุนั้นควรละเสีย. 005 ที. ปาฏิ. ๑๑/๒๙๑. ขุ. อิติ. ๒๕/๒๖๔. 006 กุศลมูล ๓ อย่าง 007 รกเง่าของกุศล เรียกกุศลมูล มี ๓ อย่าง คือ อโลภะ 008 ไม่อยากได้ ๑ อโทสะ ไม่คิดประทุษร้ายเขา ๑ อโมหะ ไม่หลง ๑ 009 ถ้ากุศลมูลเหล่านี้ ๑ ก็ดี มีอยู่แล้ว กุศลอื่นที่ยังไม่เกิด ก็ 010 ๒ 011 ๓ 012 เกิดขึ้น ที่เกิดแล้วก็เจริญมากขึ้น เหตุนั้นควรให้เกิดมีในสันดาน. 013 ที. ปาฏิ. ๑๑/๒๙๒. 014 สัปปุริสบัญญัติ คือข้อที่ท่านสัตบุรุษตั้งไว้ ๓ อย่าง 015 ๑. ทาน สละสิ่งของของตนเพื่อเป็นประโยชน์แก่ผู้อื่น. 016 ๒. ปัพพัชชา คือบวช เป็นอุบายเว้นจากเบียดเบียนกันและกัน. 017 ๓. มาตาปิตุอุปัฏฐาน ปฏิบัติมารดาบิดาของตนให้เป็นสุข. 018 องฺ. ติก. ๒๐/๑๙๑. 019 อปัณณกปฏิปทา คือปฏิบัติไม่ผิด ๓ อย่าง 020 ๑. อินทรียสังวร สำรวมอินทรีย์ ๖ คือ หา หู จมูก ลิ้น 021 กาย ใจ ไม่ให้ยินดียินร้ายในเวลาเห็นรูป ฟังเสียง ดมกลิ่น ลิ้มรส 022 ถูกต้องโผฏฐัพพะ รู้ธรรมารมณ์ด้วยใจ. 001 ๒. โภชเน มัตตัญญุตา รู้จักประมาณในการกินอาหารแต่พอ 002 สมควร ไม่มากไม่น้อย. 003 ๓. ชาคริยานุโยค ประกอบความเพียรเพื่อจะชำระใจให้หมดจด 004 ไม่เห็นแก่นอนมากนัก. 005 องฺ. ติก. ๒๐/๑๔๒. 006 บุญกิริยาวัตถุ ๓ อย่าง 007 สิ่งเป็นที่ตั้งแห่งการบำเพ็ญบุญ เรียกบุญกิริยาวัตถุ โดยย่อมี 008 ๓ อย่าง 009 ๑. ทานมัย บุญสำเร็จด้วยการบริจาคทาน. 010 ๒. สีลมัย บุญสำเร็จด้วยการรักษาศีล. 011 ๓. ภาวนามัย บุญสำเร็จด้วยการเจริญภาวนา. 012 ขุ. อิติ. ๒๕/๒๗๐. องฺ. อฏฺ€ก. ๒๓/๑๔๕. 013 สามัญญลักษณะ ๓ อย่าง 014 ลักษณะที่เสมอกันแก่สังขารทั้งปวง เรียกสามัญญลักษณะ 015 ไตรลักษณะก็เรียก แจกเป็น ๓ อย่าง 016 ๑. อนิจจตา ความเป็นของไม่เที่ยง. 017 ๒. ทุกขตา ความเป็นทุกข์. 018 ๓. อนัตตตา ความเป็นของไม่ใช่ตน. 019 สํ. สฬ. ๑๘/๑. 001 จตุกกะ คือ หมวด ๔ 002 วุฑฒิ คือธรรมเป็นเครื่องเจริญ ๔ อย่าง 003 ๑. สัปปุริสสังเสวะ คบท่านผู้ประพฤติชอบด้วยกาย วาจา ใจ ที่ 004 เรียกว่าสัตบุรุษ. 005 ๒. สัทธัมมัสสวนะ ฟังคำสั่งสอนของท่านโดยเคารพ. 006 ๓. โยนิโสมนสิการ ตริตรองให้รู้จักสิ่งที่ดีหรือชั่วโดยอุบายที่ชอบ. 007 ๔. ธัมมานุธัมมปฏิปัตติ ประพฤติธรรมสมควรแก่ธรรมซึ่งได้ 008 ตรองเห็นแล้ว. 009 องฺ. จตุกฺก. ๒๑/๓๓๒. 010 จักร ๔ 011 ๑. ปฏิรูปเทสวาสะ อยู่ในประเทศอันสมควร. 012 ๒. อัปปุริสูปัสสยะ คบสัตบุรุษ. 013 ๓. อัตตสัมมาปณิธิ ตั้งตนไว้ชอบ. 014 ๔. ปุพเพกตปุญญตา ความเป็นผู้ได้ทำความดีไว้ในปางก่อน. 015 ธรรม ๔ อย่างนี้ ดุจล้อรถนำไปสู่ความเจริญ. 016 องฺ. จตุกฺก. ๒๑/๔๐. 001 อคติ ๔ 002 ๑. ลำเอียงเพราะรักใคร่กัน เรียกฉันทาคติ. 003 ๒. ลำเอียงเพราะไม่ชอบกัน เรียกโทสาคติ. 004 ๓. ลำเอียงเพราะเขลา เรียกโมหาคติ. 005 ๔. ลำเอียงเพราะกลัว เรียกภยาคติ. 006 อคติ ๔ ประการนี้ ไม่ควรประพฤติ. 007 องฺ. จตุกฺก. ๒๑/๒๓. 008 อันตรายของภิกษุสามเณรผู้บวชใหม่ ๔ อย่าง 009 ๑. อดทนต่อคำสอนไม่ได้ คือเบื่อต่อคำสั่งสอนขี้เกียจทำตาม. 010 ๒. เป็นคนเห็นแก่ปากแก่ท้อง ทนความอดอยากไม่ได้. 011 ๓. เพลิดเพลินในกามคุณ ทะยานอยากได้สุขยิ่ง ๆ ขึ้นไป. 012 ๔. รักผู้หญิง 013 ภิกษุสามเณรผู้หวังความเจริญแก่ตน ควรระวังอย่าให้อันตราย 014 ๔ อย่างนี้ย่ำยีได้. 015 องฺ. จตุกฺก. ๒๑/๑๖๕. 016 ปธาน คือความเพียร ๔ อย่าง 017 ๑. สังวรปธาน เพียรระวังไม่ให้บาปเกิดขึ้นในสันดาน. 018 ๒. ปหานปธาน เพียรละบาปที่เกิดขึ้นแล้ว. 019 ๓. ภาวนาปธาน เพียรให้กุศลเกิดขึ้นในสันดาน. 020 ๔. อนุรักขนาปธาน เพียรรักษากุศลที่เกิดขึ้นแล้วไม่ให้เสื่อม. 021 ความเพียร ๔ อย่างนี้ เป็นความเพียรชอบ ควรประกอบให้มีในตน. 022 องฺ. จตุกฺก. ๒๑/๒๐. 001 อธิษฐานธรรม คือธรรมที่ควรตั้งไว้ในใจ ๔ อย่าง 002 ๑. ปัญญา รอบรู้สิ่งที่ควรรู้. 003 ๒. สัจจะ ความจริงใจ คือประพฤติสิ่งใดก็ให้ได้จริง. 004 ๓. จาคะ สละสิ่งที่เป็นข้าศึกแก่ความจริงใจ. 005 ๔. อุปสมะ สงบใจจากสิ่งเป็นข้าศึกแก่ความสงบ. 006 ม. อุป. ๑๔/๔๓๗. 007 อิทธิบาท คือคุณเครื่องให้สำเร็จความประสงค์ ๔ อย่าง 008 ๑. ฉันทะ พอใจรักใคร่ในสิ่งนั้น. 009 ๒. วิริยะ เพียรประกอบสิ่งนั้น. 010 ๓. จิตตะ เอาใจฝักใฝ่ในสิ่งนั้นไม่วางธุระ. 011 ๔. วิมังสา หมั่นตริตรองพิจารณาเหตุผลในสิ่งนั้น. 012 คุณ ๔ อย่างนี้ มีบริบูรณ์แล้ว อาจชักนำบุคคลให้ถึงสิ่งที่ต้อง 013 ประสงค์ซึ่งไม่เหลือวิสัย. 014 อภิ. วิภงฺค. ๓๕/๒๙๒. 015 ควรทำความไม่ประมาทในที่ ๔ สถาน 016 ๑. ในการละกายทุจริต ประพฤติกายสุจริต. 017 ๒. ในการละวจีทุจริต ประพฤติวจีสุจริต. 018 ๓. ในการละมโนทุจริต ประพฤติมโนสุจริต. 019 ๔. ในการละความเห็นผิด ทำความเห็นให้ถูก. 001 อีกอย่างหนึ่ง 002 ๑. ระวังใจไม่ให้กำหนัดในอารมณ์เป็นที่ตั้งแห่งความกำหนัด. 003 ๒. ระวังใจไม่ให้ขัดเคืองในอารมณ์เป็นที่ตั้งแห่งความขัดเคือง. 004 ๓. ระวังใจไม่ให้หลงในอารมณ์เป็นที่ตั้งแห่งความหลง. 005 ๔. ระวังใจไม่ให้มัวเมาในอารมณ์เป็นที่ตั้งแห่งความมัวเมา. 006 องฺ. จตุกฺก. ๒๑/๑๖๑. 007 ปาริสุทธิศีล ๔ 008 ๑. ปาติโมกขสังวร สำรวมในพระปาติโมกข์ เว้นข้อที่ 009 พระพุทธเจ้าห้าม ทำตามข้อที่พระองค์อนุญาต. 010 ๒. อินทรียสังวร สำรวมอินทรีย์ ๖ คือ ตา หู จมูก ลิ้น กาย 011 ใจ ไม่ให้ยินดียินร้ายในเวลาเห็นรูป ฟังเสียง ดมกลิ่น ลิ้มรส ถูกต้อง 012 โผฏัฐพพะ รู้ธรรมารมณ์ด้วยใจ. 013 ๓. ปาชีวปาริสุทธิ เลี้ยงชีวิตโดยทางที่ชอบ ไม่หลอกลวงเขา 014 เลี้ยงชีวิต. 015 ๔. ปัจจยปัจจเวกขณะ พิจารณาเสียก่อนจึงบริโภคปัจจัย ๔ คือ 016 จีวร บิณฑบาต เสนาสนะ และเภสัช ไม่บริโภคด้วยตัณหา. 017 วิ. สีล. ป€ม. ๑๙. 001 อารักขกัมมัฏฐาน ๔ 002 ๑. พุทธานุสสติ ระลึกถึงคุณพระพุทธเจ้าที่มีในพระองค์และ 003 ทรงเกื้อกูลแก่ผู้อื่น. 004 ๒. เมตตา แผ่ไม่ตรีจิตคิดจะให้สัตว์ทั้งปวงเป็นสุขทั่วหน้า. 005 ๓. อสุภะ พิจารณาร่างกายตนและผู้อื่นให้เห็นเป็นไม่งาม. 006 ๔. มรณัสสติ นึกถึงความตายอันจะมีแก่ตน. 007 กัมมัฏฐาน ๔ อย่างนี้ ควรเจริญเป็นนิตย์. 008 พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้า ฯ. 009 พรหมวิหาร ๔ 010 ๑. เมตตา ความรักใคร่ ปรารถนาจะให้เป็นสุข. 011 ๒. กรุณา ความสงสาร คิดจะช่วยให้พ้นทุกข์. 012 ๓. มุทิตา ความพลอยยินดี เมื่อผู้อื่นได้ดี. 013 ๔. อุเบกขา ความวางเฉย ไม่ดีใจไม่เสียใจเมื่อผู้อื่นถึงความวิบัติ. 014 ๔ อย่างนี้ เป็นเครื่องอยู่ของท่านผู้ใหญ่. 015 อภิ. วิภงฺค. ๓๕/๓๖๙. 001 สติปัฏฐาน ๔ 002 ๑. กายานุปัสสนา ๒. เวทนานุปัสสนา ๓. จิตตานุปัสสนา 003 ๔. ธัมมานุปัสสนา. 004 สติกำหนดพิจารณากายเป็นอารมณ์ว่า กายนี้สักว่ากาย ไม่ใช่สัตว์ 005 บุคคล ตัว ตน เรา เขา เรียกกายานุปัสสนา. 006 สติกำหนดพิจารณาเวทนา คือ สุข ทุกข์ และไม่สุขไม่ทุกข์ เป็น 007 อารมณ์ว่า เวทนานี้ก็สักว่าเวทนา ไม่ใช่สัตว์ บุคคล ตัว ตน เรา เขา 008 เรียกเวทนานุปัสสนา. 009 สติกำหนดพิจารณาใจที่เศร้าหมอง หรือผ่องแล้ว เป็นอารมณ์ว่า 010 ใจนี้ก็สักว่าใจ ไม่ใช่สัตว์ บุคคล ตัว ตน เรา เขา เรียกจิตตานุปัสสนา. 011 สติกำหนดพิจารณาธรรมที่เป็นกุศลหรืออกุศล ที่บังเกิดกับใจ 012 เป็นอารมณ์ว่า ธรรมนี้ก็สักว่าธรรม ไม่ใช่สัตว์ บุคคล ตัว ตน เรา เขา 013 เรียกธัมมานุปัสสนา. 014 ที. มหา. ๑๐/๓๒๕. 015 ธาตุกัมมัฏฐาน ๔ 016 ธาตุ ๔ คือ ธาตุดิน เรียกปฐวีธาตุ ธาตุน้ำ เรียกอาโปธาตุ 017 ธาตุไฟ เรียกเตโชธาตุ ธาตุลม เรียกว่าโยธาตุ. 018 ธาตุอันใดมีลักษณะแข้นแข็ง ธาตุนั้นเป็นปฐวีธาตุ ปฐวีธาตุนั้น 019 ที่เป็นภายใน คือ ผม ขน เล็บ ฟัน หนัง เนื้อ เอ็น กระดูก 020 เยื่อในกระดูก ม้าม หัวใจ ตับ พังผืด ไต ปอด ไส้ใหญ่ ไส้น้อย 021 อาหารใหม่ อาหารเก่า. 001 ธาตุอันใดมีลักษณะเอิบอาบ ธาตุนั้นเป็นอาโปธาตุ อาโปธาตุนั้น 002 ที่เป็นภายใน คือ ดี เสลด หนอง เลือด เหงื่อ มันข้น น้ำตา 003 เปลวมัน น้ำลาย น้ำมูก ไขข้อ มูตร. 004 ธาตุอันใดมีลักษณะร้อน ธาตุนั้นเป็นเตโชธาตุ เตโชธาตุนั้น 005 ที่เป็นภายใน คือ ไฟที่ยังกายให้อบอุ่น ไฟที่ยังกายให้ทรุดโทรม ไฟที่ 006 ยังกายให้กระวนกระวาย ไฟที่เผาอาหารให้ย่อย. 007 ธาตุอันใดมีลักษณะพัดไปมา ธาตุนั้นเป็นวาโยธาตุ วาโยธาตุนั้น 008 ที่เป็นภายใน คือ ลมพัดขึ้นเบื้องบน ลมพัดลงเบื้องต่ำ ลมในท้อง 009 ลมในไส้ ลมพัดไปตามตัว ลมหายใจ. 010 ความกำหนดพิจารณากายนี้ ให้เห็นว่าเป็นแต่เพียงธาตุ ๔ คือ 011 ดิน น้ำ ไฟ ลม ประชุมกันอยู่ ไม่ใช่เรา ไม่ใช่ของเรา เรียกว่า 012 ธาตุกัมมัฏฐาน. 013 ม. อุป. ๑๔/๔๓๗. 014 อริยสัจ ๔ 015 ๑. ทุกข์ 016 ๒. สมุทัย คือ เหตุให้ทุกข์เกิด 017 ๓. นิโรธ คือความดับทุกข์ 018 ๔. มรรค คือข้อปฏิบัติให้ถึงความดับทุกข์. 001 ความไม่สบายกาย ไม่สบายใจ ได้ชื่อว่าทุกข์ เพราะเป็นของทาน 002 ได้ยาก. 003 ตัณหาคือความทะยานอยาก ได้ชื่อว่าสมุทัย เพราะเป็นเหตุให้ 004 ทุกข์เกิด. 005 ตัณหานั้น มีประเภทเป็น ๓ คือตัณหาความอยากในอารมณ์ 006 ที่น่ารักใคร่ เรียกว่ากามตัณหาอย่าง ๑ ตัณหาความอยากเป็นโน่น 007 เป็นนี่ เรียกว่าภวตัณหาอย่าง ๑ ตัณหาความอยากไม่เป็นโน่นเป็นนี่ 008 เรียกว่าวิภวตัณหาอย่าง ๑. 009 ความดับตัณหาได้สิ้นเชิง ทุกข์ดับไปหมด ได้ชื่อว่านิโรธ เพราะ 010 เป็นความดับทุกข์. 011 ปัญญาอันชอบว่าสิ่งนี้ทุกข์ สิ่งนี้เหตุให้ทุกข์เกิด สิ่งนี้ความ 012 ดับทุกข์ สิ่งนี้ทางให้ถึงความดับทุกข์ ได้ชื่อว่ามรรค เพราะเป็นข้อ 013 ปฏิบัติให้ถึงความดับทุกข์. 014 มรรคนั้นมีองค์ ๘ ประการ คือ ปัญญาอันเห็นชอบ ๑ ดำริ 015 ชอบ ๑ เจรจาชอบ ๑ ทำการงานชอบ ๑ เลี้ยงชีวิตชอบ ๑ ทำความ 016 เพียรชอบ ๑ ตั้งสติชอบ ๑ ตั้งใจชอบ ๑. 017 อภิ. วิภงฺค. ๓๕/๑๒๗. 001 ปัญจกะ คือ หมวด ๕ 002 อนันตริยกรรม ๕ 003 ๑. มาตุฆาต ฆ่ามารดา. 004 ๒. ปิตุฆาต ฆ่าบิดา. 005 ๓. อรหันตฆาต ฆ่าพระอรหันต์. 006 ๔. โลหิตุปบาท ทำร้ายพระพุทธเจ้าจนถึงยังพระโลหิตให้ห้อ 007 ขึ้นไป. 008 ๕. สังฆเภท ยังสงฆ์ให้แตกจากกัน. 009 กรรม ๕ อย่างนี้ เป็นบาปอันหนักที่สุด ห้ามสวรรค์ ห้าม 010 นิพพาน ตั้งอยู่ในฐานปาราชิกของผู้ถือพระพุทธศาสนา ห้ามไม่ให้ทำ 011 เป็นเด็ดขาด. 012 องฺ. ปฺจก. ๒๒/๑๖๕. 013 อภิณหปัจจเวกขณ์ ๕ 014 ๑. ควรพิจารณาทุกวัน ๆ ว่า เรามีความแก่เป็นธรรมดา ไม่ 015 ล่วงพ้นความแก่ไปได้. 016 ๒. ควรพิจารณาทุกวัน ๆ ว่า เรามีความเจ็บเป็นธรรมดา ไม่ 017 ล่วงพ้นความเจ็บไปได้. 018 ๓. ควรพิจารณาทุกวัน ๆ ว่า เรามีความตายเป็นธรรมดา ไม่ 019 ล่วงพ้นความตายไปได้. 001 ๔. ควรพิจารณาทุกวัน ๆ ว่า เราจะต้องพลัดพรากจากของรัก 002 ของชอบใจทั้งสิ้น. 003 ๕. ควรพิจารณาทุกวัน ๆ ว่า เรามีกรรมเป็นของตัว เราทำดี 004 จักได้ดี ทำชั่วจักได้ชั่ว. 005 องฺ. ปฺจก. ๒๒/๘๑. 006 เวสารัชชกรณธรรม คือ ธรรมทำความกล้าหาญ ๕ อย่าง 007 ๑. สัทธา เชื่อสิ่งที่ควรเชื่อ. 008 ๒. สีล รักษากายวาจาให้เรียบร้อย. 009 ๓. พาหุสัจจะ ความเป็นผู้ศึกษามาก. 010 ๔. วิริยารัมภะ ปรารภความเพียร. 011 ๕. ปัญญา รอบรู้สิ่งที่ควรรู้. 012 องฺ. ปฺจก. ๒๒/๑๔๔. 013 องค์แห่งภิกษุใหม่ ๕ อย่าง 014 ๑. สำรวมในพระปาติโมกข์ เว้นข้อที่พระพุทธเจ้าห้าม ทำตาม 015 ข้อที่ทรงอนุญาต. 016 ๒. สำรวมอินทรีย์ คือ ระวัง ตา หู จมูก ลิ้น กาย ใจ ไม่ให้ 017 ความยินดียินร้ายครอบงำได้ ในเวลาที่เห็นรูปด้วยนัยน์ตาเป็นต้น. 018 ๓. ความเป็นคนไม่เอิกเกริกเฮฮา. 019 ๔. อยู่ในเสนาสนะอันสงัด. 020 ๕. มีความเห็นชอบ. 001 ภิกษุใหม่ควรตั้งอยู่ในธรรม ๕ อย่างนี้. 002 องฺ. ปฺจก. ๒๒/๑๕๕. 003 องค์แห่งธรรมกถึก คือ นักเทศก์ ๕ อย่าง 004 ๑. แสดงธรรมไปโดยลำดับ ไม่ตัดลัดให้ขาดความ. 005 ๒. อ้างเหตุผลแนะนำให้ผู้ฟังเข้าใจ. 006 ๓. ตั้งจิตเมตตาปรารถนาให้เป็นประโยชน์แก่ผู้ฟัง. 007 ๔. ไม่แสดงธรรมเพราะเห็นแก่ลาภ. 008 ๕. ไม่แสดงธรรมกระทบตนและผู้อื่น คือว่า ไม่ยกตนเสียดสี 009 ผู้อื่น. 010 ภิกษุผู้เป็นธรรมกถึก พึงตั้งองค์ ๕ อย่างนี้ไว้ในตน. 011 องฺ. ปฺจก. ๒๒/๒๐๖. 012 ธัมมัสสวนานิสงส์ คือ อานิสงส์แห่งการฟังธรรม ๕ อย่าง 013 ๑. ผู้ฟังธรรมย่อมได้ฟังสิ่งที่ยังไม่เคยฟัง. 014 ๒. สิ่งใดได้เคยฟังแล้ว แต่ไม่เข้าใจชัด ย่อมเข้าใจสิ่งนั้นชัด. 015 ๓. บรรเทาความสงสัยเสียได้. 016 ๔. ทำความเห็นให้ถูกต้องได้. 017 ๕. จิตของผู้ฟังย่อมผ่องใส. 018 องฺ. ปฺจก. ๒๒/๒๗๖. 001 พละ คือธรรมเป็นกำลัง ๕ อย่าง 002 ๑. สัทธา ความเชื่อ. 003 ๒. วิริยะ ความเพียร. 004 ๓. สติ ความระลึกได้. 005 ๔. สมาธิ ความตั้งใจมั่น. 006 ๕. ปัญญา ความรอบรู้. 007 อินทรีย์ ๕ ก็เรียก เพราะเป็นใหญ่ในกิจของตน. 008 องฺ. ปฺจก. ๒๒/๑๑. 009 นิวรณ์ ๕ 010 ธรรมอันกั้นจิตไม่ให้บรรลุความดี เรียกนิวรณ์ มี ๕ อย่าง 011 ๑. พอใจรักใคร่ในอารมณ์ที่ชอบใจมีรูปเป็นต้น เรียกกามฉันท์. 012 ๒. ปองร้ายผู้อื่น เรียกพยาบาท. 013 ๓. ความที่จิตหดหู่และเคลิบเคลิ้ม เรียกถิ่นมิทธะ. 014 ๔. ฟุ้งซ่านและรำคาญ เรียกอุทธัจจกุกกุจจะ. 015 ๕. ลังเลไม่ตกลงได้ เรียกวิจิกิจฉา. 016 องฺ. ปฺจก. ๒๒/๗๒. 017 ขันธ์ ๕ 018 กายกับใจนี้ แบ่งออกเป็น ๕ กอง เรียกว่าขันธ์ ๕ ๑. รูป 019 ๒. เวทนา ๓. สัญญา ๔. สังขาร ๕. วิญญาณ. 020 ธาตุ ๔ คือ ดิน น้ำ ไฟ ลม ประชุมกันเป็นกายนี้ เรียกว่ารูป. 001 ความรู้สึกอารมณ์ว่า เป็นสุข คือ สบายกายสบายใจ หรือเป็น 002 ทุกข์ คือไม่สบายกายไม่สบายใจ หรือเฉย ๆ คือไม่ทุกข์ไม่สุข เรียกว่า 003 เวทนา. 004 ความจำได้หมายรู้ คือ จำรูป เสียง กลิ่น รส โผฏฐัพพะ 005 อารมณ์ที่เกิดกับใจได้ เรียกว่าสัญญา. 006 เจตสิกธรรม คือ อารมณ์ที่เกิดกับใจ๑ เป็นส่วนดี เรียกกุศล 007 เป็นส่วนชั่ว เรียกอกุศล เป็นส่วนกลาง ๆ ไม่ดีไม่ชั่ว เรียกอัพยากฤต 008 เรียกว่าสังขาร. 009 ความรู้อารมณ์ในเวลาเมื่อรูปมากระทบตาเป็นต้น เรียกว่าวิญญาณ. 010 ขันธ์ ๕ นี้ ย่นเรียกว่า นาม รูป. เวทนา สัญญา สังขาร 011 วิญญาณ รวมเข้าเป็นนาม รูปคงเป็นรูป. 012 อภิ. วิภงฺค. ๓๕/๑. ๑. ความคิด หรือเรื่องราวที่เรียกว่าธรรมะหรือธรรมารมณ์....เรียกว่าสังขาร. 001 ฉักกะ คือ หมวด ๖ 002 คารวะ ๖ อย่าง 003 ความเอื้อเฟื้อ ในพระพุทธเจ้า ๑ ในพระธรรม ๑ ในพระสงฆ์ ๑ 004 ในความศึกษา ๑ ในความไม่ประมาท ๑ ในปฏิสันถารคือต้อนรับ 005 ปราศรัย ๑. ภิกษุควรทำคารวะ ๖ ประการนี้. 006 องฺ. ฉกฺก. ๒๒/๓๖๙. 007 สาราณิยธรรม ๖ อย่าง 008 ธรรมเป็นที่ตั้งแห่งความให้ระลึกถึง เรียกสาราณิยธรรม มี 009 ๖ อย่าง คือ :- 010 ๑. เข้าไปตั้งกายกรรมประกอบด้วยเมตตา ในเพื่อนภิกษุสามเณร 011 ทั้งต่อหน้าและลับหลัง คือ ช่วยขวนขวายในกิจธุระของเพื่อนกันด้วยกาย 012 มีพยาบาลภิกษุไข้เป็นต้น ด้วยจิตเมตตา. 013 ๒. เข้าไปตั้งวจีกรรมประกอบด้วยเมตตา ในเพื่อนภิกษุสามเณร 014 ทั้งต่อหน้าและลับหลัง คือ ช่วยขวนขวายในกิจธุระของเพื่อนกันด้วย 015 วาจา เช่นกล่าวสั่งสอนเป็นต้น ด้วยจิตเมตตา. 016 ๓. เข้าไปตั้งมโนกรรมประกอบด้วยเมตตา ในเพื่อนภิกษุสามเณร 017 ทั้งต่อหน้าและลับหลัง คือ คิดแต่สิ่งที่เป็นประโยชน์แก่เพื่อนกัน. 018 ๔. แบ่งปันลาภที่ตนได้มาแล้วโดยชอบธรรม ให้แก่เพื่อนภิกษุ 019 สามเณร ไม่หวงไว้บริโภคจำเพาะผู้เดียว. 001 ๕. รักษาศีลบริสุทธิ์เสมอกันกับเพื่อนภิกษุสามเณรอื่น ๆ ไม่ทำ 002 ตนให้เป็นที่รังเกียจของผู้อื่น. 003 ๖. มีความเห็นร่วมกันกับภิกษุสามเณรอื่น ๆ ไม่วิวาทกับใคร ๆ 004 เพราะมีความเห็นผิดกัน. 005 ธรรม ๖ อย่างนี้ ทำผู้ประพฤติให้เป็นที่รักที่เคารพของผู้อื่น เป็น 006 ไปเพื่อความสงเคราะห์กันและกัน เป็นไปเพื่อความไม่วิวาทกันและกัน 007 เป็นไปเพื่อความพร้อมเพรียงเป็นอันหนึ่งอันเดียวกัน. 008 องฺ. ฉกฺก. ๒๒/๓๒๒. 009 อายตนะภายใน ๖ 010 หา หู จมูก ลิ้น กาย ใจ. อินทรีย์ ๖ ก็เรียก. 011 ม. ม. ๑๒/๙๖. อภิ. วิภงฺค. ๓๕/๘๕. 012 อายตนะภายนอก ๖ 013 รูป เสียง กลิ่น รส โผฏฐัพพะ คืออารมณ์ที่มาถูกต้องกาย 014 ธรรม คืออารมณ์เกิดกับใจ. อารมณ์ ๖ ก็เรียก. 015 ม. อุป. ๑๔/๔๐๑. อภิ. วิภงฺค. ๓๕/๘๕. 001 วิญญาณ ๖ 002 อาศัยรูปกระทบตา เกิดความรู้ขึ้น เรียกจักขุวิญญาณ 003 อาศัยเสียงกระทบหู เกิดความรู้ขึ้น เรียกโสตวิญญาณ 004 อาศัยกลิ่นกระทบจมูก เกิดความรู้ขึ้น เรียกฆานวิญญาณ 005 อาศัยรสกระทบลิ้น เกิดความรู้ขึ้น เรียกชิวหาวิญญาณ 006 อาศัยโผฏฐัพพะกระทบกาย เกิดความรู้ขึ้น เรียกกายวิญญาณ 007 อาศัยธรรมเกิดกับใจ เกิดความรู้ขึ้น เรียกมโนวิญญาณ. 008 ที. มหา. ๑๐/๓๔๔. อภิ. วิภงฺค. ๓๕/๘๕. 009 สัมผัส ๖ 010 อายตนะภายในมีตาเป็นต้น อายตนะภายนอกมีรูปเป็นต้น วิญญาณ 011 มีจักขุวิญญาณเป็นต้น กระทบกัน เรียกสัมผัส มีชื่อตามอายตนะภายใน 012 เป็น ๖ คือ :- 013 จักขุ 014 โสตุ 015 ฆานะ สัมผัส. 016 ชิวหา 017 กาย 018 มโน 019 ที. มหา. ๑๐/๓๔๔. สํ. นิ. ๑๖/๔. 001 เวทนา ๖ 002 สัมผัสนั้นเป็นปัจจัยให้เกิดเวทนา เป็นสุขบ้าง ทุกข์บ้าง ไม่ทุกข์ 003 ไม่สุขบ้าง มีชื่อตามอายตนะภายในเป็น ๖ คือ :- 004 จักขุ 005 โสต 006 ฆาน สัมผัสสชาเวทนา 007 ชิวหา 008 กาย 009 มโน 010 ที. มหา. ๑๐/๓๔๔. สํ. นิ. ๑๖/๔. 011 ธาตุ ๖ 012 ๑. ปฐวีธาตุ คือ ธาตุดิน. 013 ๒. อาโปธาตุ คือ ธาตุน้ำ. 014 ๓. เตโชธาตุ คือ ธาตุไฟ. 015 ๔. วาโยธาตุ คือ ธาตุลม. 016 ๕. อากาสธาตุ คือ ช่องว่างมีในกาย. 017 ๖. วิญญาณธาตุ คือ ความรู้อะไรได้. 018 ม. อุป. ๑๔/๑๒๕. อภิ. วิภงฺค. ๓๕/๑๐๑. 001 สัตตกะ คือ หมวด ๗ 002 อปริหานิยธรรม ๗ อย่าง 003 ธรรมไม่เป็นที่ตั้งแห่งความเสื่อม เป็นไปเพื่อความเจริญฝ่าย 004 ้เดียว ชื่อว่า อปริหานิยธรรม มี ๗ อย่าง คือ :- 005 ๑. หมั่นประชุมกันเนืองนิตย์. 006 ๒. เมื่อประชุมก็พร้อมเพรียงกันประชุม เมื่อเลิกประชุม ก็ 007 พร้อมเพรียงกันเลิก และพร้อมเพรียงกันช่วยทำกิจที่สงฆ์จะต้องทำ. 008 ๓. ไม่บัญญัติสิ่งที่พระพุทธเจ้าไม่บัญญัติขึ้น ไม่ถอนสิ่งที่พระองค์ 009 ทรงบัญญัติไว้แล้ว สาทานศึกษาอยู่ในสิกขาบทตามที่พระองค์ทรง 010 บัญญัติไว้. 011 ๔. ภิกษุเหล่าใดเป็นผู้ใหญ่เป็นประธานในสงฆ์ เคารพนับถือ 012 ภิกษุเหล่านั้น เชื่อฟังถ้อยคำของท่าน. 013 ๕. ไม่ลุอำนาจแก่ความอยากที่เกิดขึ้น. 014 ๖. ยินดีในเสนาสนะปา. 015 ๗. ตั้งใจอยู่ว่า เพื่อนภิกษุสามเณรซึ่งเป็นผู้มีศีล ซึ่งยังไม่มา 016 สู่อาวาส ขอให้มา ที่มาแล้ว ขอให้อยู่เป็นสุข. 017 ธรรม ๗ อย่างนี้ ตั้งอยู่ในผู้ใด ผู้นั้นไม่มีความเสื่อมเลย มีแต่ 018 ความเจริญฝ่ายเดียว. 019 องฺ. สตฺตก. ๒๓/๒๑. 001 อริยทรัพย์ ๗ 002 ทรัพย์ คือ คุณความดีที่มีในสันดานอย่างประเสริฐ เรียก 003 อริยทรัพย์ มี ๗ อย่าง คือ :- 004 ๑. สัทธา เชื่อสิ่งที่ควรเชื่อ. 005 ๒. สีล รักษา กาย วาจา ให้เรียบร้อย. 006 ๓. หิริ ความละอายต่อบาปทุจริต. 007 ๔. โอตตัปปะ สะดุ้งกลัวต่อบาป. 008 ๕. พาหุสัจจะ ความเป็นคนเคยได้ยินได้ฟังมามาก คือจำทรง 009 ธรรมและรู้ศิลปวิทยามาก. 010 ๖. จาคะ สละให้ปันสิ่งของของตนแก่คนที่ควรให้ปั่น. 011 ๗. ปัญญา รอบรู้สิ่งที่เป็นประโยชน์และไม่เป็นประโยชน์. 012 อริยทรัพย์ ๗ ประการนี้ ดีกว่าทรัพย์ภายนอก มีเงินทองเป็นต้น 013 ควรแสวงหาไว้มีในสันดาน. 014 องฺ. สตฺตก. ๒๓/๕. 015 สัปปุริสธรรม ๗ อย่าง 016 ธรรมของสัตบุรุษ เรียกว่า สัปปุริสธรรม มี ๗ อย่าง คือ :- 017 ๑. ธัมมัญญุตา ความเป็นผู้รู้จักเหตุ เช่นรู้จักว่า สิ่งนี้เป็นเหตุ 018 แห่งสุข สิ่งนี้เป็นเหตุแห่งทุกข์. 019 ๒. อัตถัญญุตา ความเป็นผู้รู้จักผล เช่นรู้จักว่า สุขเป็นผลแห่ง 020 เหตุอันนี้ ทุกข์เป็นผลแห่งเหตุอันนี้. 021 ๓. อัตตัญญุตา ความเป็นผู้รู้จักตนว่า เราว่าโดยชาติ ตระกูล ยศ 001 ศักดิ์ สมบัติ บริวาร ความรู้ และคุณธรรมเพียงเท่านี้ ๆ แล้วประพฤติ 002 ตนให้สมควรแก่ที่เป็นอยู่อย่างไร. 003 ๔. มัตตัญญุตา ความเป็นผู้รู้ประมาณ ในการแสวงหาเครื่อง 004 เลี้ยงชีวิตแต่โดยทางที่ชอบ และรู้จักประมาณในการบริโภคแต่พอควร. 005 ๕. กาลัญญุตา ความเป็นผู้รู้จักกาลเวลาอันสมควรในอันประกอบ 006 กิจนั้น ๆ. 007 ๖. ปริสัญญุตา ความเป็นผู้รู้จักประชุมชน และกิริยาที่จะต้อง 008 ประพฤติต่อประชุมชนนั้น ๆ ว่า หมู่นี้เมื่อเข้าไปหา จะต้องทำกิริยา 009 อย่างนี้ จะต้องพูดอย่างนี้ เป็นต้น. 010 ๗. ปุคคลปโรปรัญญุตา ความเป็นผู้รู้จักเลือกบุคคลว่า ผู้นี้เป็น 011 คนดีควรคบ ผู้นี้เป็นคนไม่ดี ไม่ควรคบ เป็นต้น. 012 องฺ. สตฺตก. ๒๓/๑๑๓. 013 สัปปุริสธรรมอีก ๗ อย่าง 014 ๑. สัตบุรุษประกอบด้วยธรรม ๗ ประการ คือ มีศรัทธา มี 015 ความละอายต่อบาป มีความกลัวต่อบาป เป็นคนได้ยินได้ฟังมาก เป็น 016 คนมีความเพียร เป็นคนมีสติมั่นคง เป็นคนมีปัญญา. 017 ๒. จะปรึกษาสิ่งใดกับใคร ๆ ก็ไม่ปรึกษาเพื่อจะเบียดเบียนตน 018 และผู้อื่น. 019 ๓. จะคิดสิ่งใดก็ไม่คิดเพื่อจะเบียดเบียนตนและผู้อื่น. 020 ๔. จะพูดสิ่งใดก็ไม่พูดเพื่อจะเบียดเบียนตนและผู้อื่น. 021 ๕. จะทำสิ่งใดก็ไม่ทำเพื่อจะเบียดเบียนตนและผู้อื่น. 001 ๖. มีความเห็นชอบ มีเห็นว่าทำดีได้ดีทำชั่วได้ชั่วเป็นต้น. 002 ๗. ให้ทานโดยเคารพ คือเอื้อเฟื้อแก่ของที่ตัวให้ และผู้รับทาน 003 นั้น ไม่ทำอาการดุจทิ้งเสีย. 004 นัย. ม. อุป. ๑๔/๑๑๒. 005 โพชฌงค์ ๗ 006 ๑. สติ ความระลึกได้. 007 ๒. ธัมมวิจยะ ความสอดส่องธรรม. 008 ๓. วิริยะ ความเพียร. 009 ๔. ปีติ ความอิ่มใจ. 010 ๕. ปัสสัทธิ ความสงบใจและอารมณ์. 011 ๖. สมาธิ ความตั้งใจมั่น. 012 ๗. อุเปกขา ความวางเฉย. 013 เรียกตามประเภทว่า สติสัมโพชฌงค์ไปโดยลำดับจนถึงอุเปกขา- 014 สัมโพชฌงค์. 015 สํ. มหา. ๑๙/๙๓. 001 อัฏฐกะ คือ หมวด ๘ 002 โลกธรรม ๘ 003 ธรรมที่ครอบงำสัตว์โลกอยู่ และสัตว์โลกย่อมเป็นไปตามธรรมนั้น 004 เรียกว่าโลกธรรม. โลกธรรมนั้น ๘ อย่าง คือ มีลาภ ๑ ไม่มีลาภ ๑ 005 มียศ ๑ ไม่มียศ ๑ นินทา ๑ สรรเสริญ ๑ สุข ๑ ทุกข์ ๑. 006 ในโลกธรรม ๘ ประการนี้ อย่างใดอย่างหนึ่งเกิดขึ้น ควร 007 พิจารณาว่า สิ่งนี้เกิดขึ้นแล้วแก่เรา ก็แต่ว่ามันไม่เที่ยง เป็นทุกข์ มี 008 ความแปรปรวนเป็นธรรมดา ควรรู้ตามที่เป็นจริง อย่าให้มันครอบงำ 009 จิตได้ คืออย่ายินดีในส่วนที่ปรารถนา อย่ายินร้ายในส่วนที่ไม่ปรารถนา. 010 องฺ. สฏฺ€ก. ๒๓/๑๕๘. 011 ลักษณะตัดสินธรรมวินัย ๘ ประการ 012 ธรรมเหล่าใดเป็นไปเพื่อความกำหนัดย้อมใจ ๑. 013 เป็นไปเพื่อความประกอบทุกข์ ๑. 014 เป็นไปเพื่อความสะสมกองกิเลส ๑. 015 เป็นไปเพื่อความอยากใหญ่ ๑. 016 เป็นไปเพื่อความไม่สันโดษยินดีด้วยของมีอยู่ คือมีนี่แล้วอยากได้ 017 นั่น ๑. 018 เป็นไปเพื่อความคลุกคลีด้วยหมู่คณะ. ๑. 019 เป็นไปเพื่อความเกียจคร้าน ๑. 020 เป็นไปเพื่อความเลี้ยงยาก ๑. 001 ธรรมเหล่านี้พึงรู้ว่า ไม่ใช่ธรรม ไม่ใช่วินัย ไม่ใช่คำสั่งสอน 002 ของพระศาสดา. 003 ธรรมเหล่าใดเป็นไปเพื่อความคลายกำหนัด ๑. 004 เป็นไปเพื่อความปราศจากทุกข์ ๑. 005 เป็นไปเพื่อความไม่สะสมกองกิเลส ๑. 006 เป็นไปเพื่อความอยากอันน้อย ๑. 007 เป็นไปเพื่อความสันโดษยินดีด้วยของมีอยู่ ๑. 008 เป็นไปเพื่อความสงัดจากหมู่ ๑. 009 เป็นไปเพื่อความเพียร ๑. 010 เป็นไปเพื่อความเลี้ยงง่าย ๑. 011 ธรรมเหล่านี้พึงรู้ว่า เป็นธรรม เป็นวินัย เป็นคำสั่งสอนของ 012 พระศาสดา. 013 องฺ. อฏฺ€ก. ๒๓/๒๘๘. 014 มรรคที่องค์ ๘ 015 ๑. สัมมาทิฏฐิ ปัญญาอันเห็นชอบ คือเห็นอริยสัจ ๔. 016 ๒. สัมมาสังกัปปะ ดำริชอบ คือ ดำริจะออกจากกาม ๑ ดำริ 017 ในอันไม่พยาบาท ๑ ดำริในอันไม่เบียดเบียน ๑. 018 ๓. สัมมาวาจา เจรจาชอบ คือเว้นจากวจีทุจริต ๔. 019 ๔. สัมมากัมมันตะ ทำการงานชอบ คือเว้นจากกายทุจริต ๓. 001 ๕. สัมมาอาชีวะ เลี้ยงชีวิตชอบ คือเว้นจากความเลี้ยงชีวิต 002 โดยทางที่ผิด. 003 ๖. สัมมาวายามะ เพียรชอบ คือเพียรในที่ ๔ สถาน. 004 ๗. สัมมาสติ ระลึกชอบ คือระลึกในสติปัฏฐานทั้ง ๔. 005 ๘. สัมมาสมาธิ ตั้งใจไว้ชอบ คือเจริญฌานทั้ง ๔. 006 ในองค์มรรคทั้ง ๘ นั้น เห็นชอบ ดำริชอบ สงเคราะห์เข้าใน 007 ปัญญาสิกขา. วาจาชอบ การงานชอบ เลี้ยงชีวิตชอบ สงเคราะห์เข้า 008 ในสีลสิกขา. เพียรชอบ ระลึกชอบ ตั้งใจไว้ชอบ สงเคราะห์เข้าใน 009 จิตตสิกขา. 010 ม. มู. ๑๒/๒๖. อภิ. วิภงฺค. ๓๕/๓๑๗. 011 นวกะ คือ หมวด ๙ 012 มละ คือ มลทิน ๙ อย่าง 013 โกรธ ๑ ลบหลู่บุญคุณท่าน ๑ ริษยา ๑ ตระหนี่ ๑ มายา ๑ 014 มักอวด ๑ พูดปด ๑ มีความปรารถนาลามก ๑ เห็นผิด ๑. 015 อภิ. วิภงฺค. ๓๕/๕๒๖. 001 ทสกะ คือ หมวด ๑๐ 002 อกุศลกรรมบถ ๑๐ 003 จัดเป็นกายกรรม คือทำด้วยกาย ๓ อย่าง 004 ๑. ปาณาติบาต ทำชีวิตสัตว์ให้ตกล่วง คือฆ่าสัตว์. 005 ๒. อทินนาทาน ถือเอาสิ่งของที่เจ้าของไม่ได้ให้ ด้วย 006 อาการแห่งขโมย. 007 ๓. กาเมสุ มิจฉาจาร ประพฤติผิดในกาม. 008 จัดเป็นวจีกรรม คือทำด้วยวาจา ๔ อย่าง 009 ๔. มุสาวาท พูดเท็จ. 010 ๕. ปิสุณาวาจา พูดส่อเสียด. 011 ๖. ผรุสวาจา พูดคำหยาบ. 012 ๗. สัมผัปปลาปะ พูดเพ้อเจ้อ. 013 จัดเป็นมโนกรรม คือทำด้วยใจ ๓ อย่าง 014 ๘. อภิชฌา โลภอยากได้ของเขา. 015 ๙. พยาบาท ปองร้ายเขา. 016 ๑๐. มิจฉาทิฏฐิ เห็นผิดจากคลองธรรม. 017 กรรม ๑๐ อย่างนี้ เป็นทางบาป ไม่ควรดำเนิน. 018 ที.มหา. ๑๐/๓๕๖. ที.ปาฏิ. ๑๑/๒๘๔. ม.มู. ๑๒/๕๒๑. 001 กุศลกรรมบท ๑๐ 002 จัดเป็นกายกรรม ๓ อย่าง 003 ๑. ปาณาติปาตา เวรมณี เว้นจากทำชีวิตสัตว์ให้ตกล่วง. 004 ๒. อทินนาทานา เวรมณี เว้นจากถือเอาสิ่งของที่เจ้าของไม่ 005 ได้ให้ ด้วยอาการแห่งขโมย. 006 ๓. กาเมสุ มิจฉาจารา เวรมณี เว้นจากประพฤติผิดในกาม. 007 จัดเป็นวจีกรรม ๔ อย่าง 008 ๔. มุสาวาทา เวรมณี เว้นจากพูดเท็จ. 009 ๕. ปิสุณาย วาจาย เวรมณี เว้นจากพูดส่อเสียด. 010 ๖. ผรุสาย วาจาย เวรมณี เว้นจากพูดคำหยาบ. 011 ๗. สัมผัปปลาปา เวรมณี เว้นจากพูดเพ้อเจ้อ. 012 จัดเป็นมโนกรรม ๓ อย่าง 013 ๘. อนภิชฌา ไม่โลภอยากได้ของเขา. 014 ๙. อพยาบาท ไม่พยาบาทปองร้ายเขา. 015 ๑๐. สัมมาทิฏฐิ เห็นชอบตามคลองธรรม. 016 กรรม ๑๐ อย่างนี้เป็นทางบุญ ควรดำเนิน. 017 ที. มหา. ๑๐/๓๕๙. ที ปาฏิ. ๑๑/๒๘๔. ม. มู. ๑๒/๕๒๓. 018 บุญกิริยาวัตถุ ๑๐ อย่าง 019 ๑. ทานมัย บุญสำเร็จด้วยการบริจาคทาน. 020 ๒. สีลมัย บุญสำเร็จด้วยการรักษาศีล. 001 ๓. ภาวนามัย บุญสำเร็จด้วยการเจริญภาวนา. 002 ๔. อปจายนมัย บุญสำเร็จด้วยการประพฤติถ่อมตนแก่ 003 ผู้ใหญ่. 004 ๕. เวยยาวัจจมัย บุญสำเร็จด้วยการช่วยขวนขวายในกิจ 005 ที่ชอบ. 006 ๖. ปัตติทานมัย บุญสำเร็จด้วยการให้ส่วนบุญ. 007 ๗. ปัตตานุโมทนามัย บุญสำเร็จด้วยการอนุโมทนาส่วนบุญ. 008 ๘. ธัมมัสสวนมัย บุญสำเร็จด้วยการฟังธรรม. 009 ๙. ธัมมเทสนามัย บุญสำเร็จด้วยการแสดงธรรม. 010 ๑๐. ทิฏฐุชุกัมม์ การทำความเห็นให้ตรง. 011 สุ.วิ. ๓/๒๕๖. อภิธมฺมตฺถสงฺคหปาลิ. ๒๙. ตฏฺฏีกา. ๑๗๑. 012 ธรรมที่บรรพชิตควรพิจารณาเนือง ๆ ๑๐ อย่าง 013 ๑. บรรพชิตควรพิจารณาเนือง ๆ ว่า บัดนี้เรามีเพสต่างจาก 014 คฤหัสถ์แล้ว อาหารกิริยาใด ๆ ของสมณะ เราต้องทำอาการกิริยานั้น ๆ. 015 ๒. บรรพชิตควรพิจารณาเนือง ๆ ว่า ความเลี้ยงชีวิตของเราเนื่อง 016 ด้วยผู้อื่น เราควรทำตัวให้เขาเลี้ยงง่าย. 017 ๓. บรรพชิตควรพิจารณาเนือง ๆ ว่า อาการกายวาจาอย่างอื่น 018 ที่เราจะต้องทำให้ดีขึ้นไปกว่านี้ ยังมีอยู่อีก ไม่ใช่เพียงเท่านี้. 001 ๔. บรรพชิตควรพิจารณาเนือง ๆ ว่า ตัวของเราเองติเตียนตัว 002 เราเองโดยศีลได้หรือไม่. 003 ๕. บรรพชิตควรพิจารณาเนือง ๆ ว่า ผู้รู้ใคร่ครวญแล้วติเตียน 004 เราโดยศีลได้หรือไม่. 005 ๖. บรรพชิตควรพิจารณาเนือง ๆ ว่า เราจะต้องพลัดพรากจาก 006 ของรักของชอบใจทั้งนั้น. 007 ๗. บรรพชิตควรพิจารณาเนือง ๆ ว่า เรามีกรรมเป็นของตัว 008 เราทำดีจักได้ดี ทำชั่วจักได้ชั่ว. 009 ๘. บรรพชิตควรพิจารณาเนือง ๆ ว่า วันคืนล่วงไป ๆ บัดนี้ 010 เราทำอะไรอยู่. 011 ๙. บรรพชิตควรพิจารณาเนือง ๆ ว่า เรายินดีในที่สงัดหรือไม่. 012 ๑๐. บรรพชิตควรพิจารณาเนือง ๆ ว่า คุณวิเศษของเรามีอยู่หรือ 013 ไม่ ที่จะให้เราเป็นผู้ไม่เก้อเขินในเวลาเพื่อนบรรพชิตถามในกาลภายหลัง. 014 องฺ. ทสก. ๒๔/๙๑. 015 นาถกรณธรรม คือ ธรรมทำที่พึ่ง ๑๐ อย่าง 016 ๑. ศีล รักษากายวาจาให้เรียบร้อย. 017 ๒. พาหุสัจจะ ความเป็นผู้ได้สดับรับฟังมาก. 018 ๓. กัลยาณมิตตตา ความเป็นผู้มีเพื่อนดีงาม. 019 ๔. โสวจัสสตา ความเป็นผู้ว่าง่ายสอนง่าย. 001 ๕. กิงกรณีเยสุ ทักขตา ความขยันช่วยเอาใจใส่ในกิจธุระของ 002 ๖. ธัมมกามตา ความใคร่ในธรรมที่ชอบ. 003 ๗. วิริยะ เพียรเพื่อจะละความชั่ว ประพฤติความดี. 004 ๘. สันโดษ ยินดีด้วยผ้านุ่ง ผ้าห่ม อาหาร ที่นอน ที่นั่ง 005 และยา ตามมีตามได้. 006 ๙. สติ จำการที่ได้ทำและคำที่พูดแล้วแม้นานได้. 007 ๑๐. ปัญญา รอบรู้ในกองสังขารตามเป็นจริงอย่างไร. 008 องฺ. ทสก. ๒๔/ ๒๗. 009 กถาวัตถุ คือ ถ้อยคำที่ควรพูด ๑๐ อย่าง 010 ๑. อัปปิจฉกถา ถ้อยคำที่ชักนำให้มีความปรารถนาน้อย. 011 ๒. สันตุฏฐิกถา ถ้อยคำที่ชักนำให้สันโดษยินดีด้วยปัจจัยตามมี 012 ตามได้. 013 ๓. ปวิเวกกถา ถ้อยคำที่ชักนำให้สงัดกายสงัดใจ. 014 ๔. อสังสัคคกถา ถ้อยคำที่ชักนำไม่ให้ระคนด้วยหมู่. 015 ๕. วิริยารัมภกถา ถ้อยคำที่ชักนำให้ปรารภความเพียร. 016 ๖. สีลกถา ถ้อยคำที่ชักนำให้ตั้งอยู่ในศีล. 017 ๗. สมาธิกถา ถ้อยคำที่ชักนำให้ทำใจให้สงบ. 018 ๘. ปัญญากถา ถ้อยคำที่ชักนำให้เกิดปัญญา. 019 ๙. วิมุตติกถา ถ้อยคำที่ชักนำให้ทำใจให้พ้นจากกิเลส. 001 ๑๐. วิมุตติญาณทัสสนากถา ถ้อยคำที่ชักนำให้เกิดความรู้ความเห็น 002 ในความที่ใจพ้นจากกิเลส. 003 องฺ. ทสก. ๒๔/๑๓๘. 004 อนุสสติ คือ อารมณ์ควรระลึก ๑๐ ประการ 005 ๑. พุทธานุสสติ ระลึกถึงคุณของพระพุทธเจ้า. 006 ๒. ธัมมานุสสติ ระลึกถึงคุณของพระธรรม. 007 ๓. สังฆานุสสติ ระลึกถึงคุณของพระสงฆ์. 008 ๔. สีลานุสสติ ระลึกถึงศีลของตน. 009 ๕. จาคานุสสติ ระลึกถึงทานที่ตนบริจาคแล้ว. 010 ๖. เทวตานุสสติ ระลึกถึงคุณที่ทำบุคคลให้เป็นเทวดา. 011 ๗. มรณัสสติ ระลึกถึงความตายที่จะมาถึงตน. 012 ๘. กายคตาสติ ระลึกทั่วไปในกาย ให้เห็นว่า ไม่งาม น่า 013 เกลียดโสโครก. 014 ๙. อานาปานสติ ตั้งสติกำหนดลมหายใจเข้าออก. 015 ๑๐. อุปสมานุสสติ ระลึกถึงคุณพระนิพพาน ซึ่งเป็นที่ระงับ 016 กิเลสและกองทุกข์. 017 วิ. ฉอนุสฺสติ. ป€ม. ๒๕๐. 001 ปกิณณกะ คือ หมวดเบ็ดเตล็ด 002 อุปกิเลส คือ โทษเครื่องเศร้าหมอง ๑๖ อย่าง๑ 003 ๑. อภิชฌาวิสมโลภะ ละโมบไม่สม่ำเสมอ คือความเพ่งเล็ง. 004 ๒. โทสะ. ร้ายกาจ. 005 ๓. โกธะ โกรธ. 006 ๔. อุปนาหะ ผูกโกรธไว้. 007 ๕. มักขะ ลบหลู่คุณท่าน. 008 ๖. ปลาสะ ตีเสมอ คือยกตัวเทียมท่าน. 009 ๗. อิสสา ริษยา คือเห็นเขาได้ดี ทนอยู่ไม่ได้. 010 ๘. มัจฉริยะ ตระหนี่. 011 ๙. มายา มารยา คือเจ้าเล่ห์. 012 ๑๐. สาเถยยะ โอ้อวด. 013 ๑๑. ถัมภะ หัวดื้อ. 014 ๑๒. สารัมภะ แข่งดี. 015 ๑๓. มานะ ถือตัว. 016 ๑๔. อติมานะ ดูหมิ่นท่าน. 017 ๑๕. มทะ มัวเมา. 018 ๑๖. ปมาทะ เลินเล่อ. 019 ม. มู. ๑๒/๒๖-๒๗,๖๕. ๑. ในธัมมทายาทสูตร ( ม. มู. ๑๒/๒๖-๒๗ ) ข้อ ๑ ว่า โลภะ ข้อ ๑ ว่า โทสะ ในวัตถุ- ปมสูตร ( ม. มู. ๑๒/๖๕ ) ข้อ ๑ ว่า อภิชฌาวิสมโลภะ ข้อ ๒ ว่า พยาปาทะ. นอกนั้น เหมือนกัน. 001 โพธิปักขิยธรรม ๓๗ ประการ 002 สติปัฏฐาน ๔ ( หน้า ๓๙ ). 003 สัมมัปปธาน ๔ ( ปธาน ๔ หน้า ๓๕ ). 004 อิทธิบาท ๔ ( หน้า ๓๖ ). 005 อินทรีย์ ๕ ( หน้า ๔๕ ). 006 พละ ๕ ( หน้า ๔๕ ). 007 โพชฌงค์ ๗ ( หน้า ๕๔ ). 008 มรรคมีองค์ ๘ ( หน้า ๕๖ ). 001 คิหิปฏิบัติ 002 จตุกกะ 003 กรรมกิเลส คือ กรรมเครื่องเศร้าหมอง ๔ อย่าง 004 ๑. ปาณาติบาต ทำชีวิตสัตว์ให้ตกล่วง. 005 ๒. อทินนาทาน ถือเอาสิ่งของที่เจ้าของไม่ได้ให้ ด้วยอาการ 006 แห่งขโมย. 007 ๓. กาเมสุ มิจฉาจาร ประพฤติผิดในกาม. 008 ๔. มุสาวาท พูดเท็จ. 009 กรรม ๔ อย่างนี้ นักปราชญ์ไม่สรรเสริญเลย. 010 ที. ปาฏิ. ๑๑/๑๙๕. 011 อบายมุข คือ เหตุเครื่องฉิบหาย ๔ อย่าง 012 ๑. ความเป็นนักเลงหญิง. 013 ๒. ความเป็นนักเลงสุรา. 014 ๓. ความเป็นนักเลงเล่นการพนัน. 015 ๔. ความคบคนชั่วเป็นมิตร. 016 โทษ ๔ ประการนี้ ไม่ควรประกอบ. 017 องฺ. อฏฺก. ๒๓/๒๙๖. 001 ทิฏฐธัมมิกัตถประโยชน์ คือ ประโยชน์ในปัจจุบัน ๔ อย่าง๑ 002 ๑. อุฏฐานสัมปทา ถึงพร้อมด้วยความหมั่น ในการประกอบกิจ 003 เครื่องเลี้ยงชีวิตก็ดี ในการศึกษาเล่าเรียนก็ดี ในการทำธุระหน้าที่ 004 ของตนก็ดี. 005 ๒. อารักขสัมปทา ถึงพร้อมด้วยการรักษา คือรักษาทรัพย์ที่ 006 แสวงหามาได้ด้วยความหมั่น ไม่ให้เป็นอันตรายก็ดี รักษาการงาน 007 ของตน ไม่ให้เสื่อมเสียไปก็ดี. 008 ๓. กัลยาณมิตตตา ความมีเพื่อนเป็นคนดี ไม่คบคนชั่ว. 009 ๔. สมชีวิตา ความเลี้ยงชีวิตตามสมควรแก่กำลังทรัพย์ที่หาได้ 010 ไม่ให้ฝืดเคืองนัก ไม่ให้ฟูมฟายนัก. 011 องฺ. อฏฺ€ก. ๒๓/๒๙๔. 012 สัมปรายิกัตถประโยชน์ คือ ประโยชน์ภายหน้า ๔ อย่าง๒ 013 ๑. สัทธาสัมปทา ถึงพร้อมด้วยศรัทธา คือเชื่อสิ่งที่ควรเชื่อ 014 เช่นเชื่อว่า ทำดีได้ดี ทำชั่วได้ชั่ว เป็นต้น. 015 ๒. สีลสัมปทา ถึงพร้อมด้วยศีล คือรักษากายวาจาเรียบร้อยดี 016 ไม่มีโทษ. 017 ๓. จาคสัมปทา ถึงพร้อมด้วยการบริจาคทาน เป็นการเฉลี่ยสุข 018 ให้แก่ผู้อื่น. 019 ๔. ปัญญาสัมปทา ถึงพร้อมด้วยปัญญา รู้จักบาป บุญ คุณ ๑. ในบาลีใช้ว่า ธรรม ๔ ประการ เป็นไปเพื่อเกื้อกูล เพื่อสุขในปัจจุบัน. ๒. ในบาลีใช้ว่า ธรรม ๔ ประการ เป็นไปเพื่อเกื้อกูล เพื่อสุขในภายหน้า. 001 โทษ ประโยชน์ มิใช่ประโยชน์ เป็นต้น 002 องฺ. อฏฺ€ก. ๒๓/๒๙๗. 003 มิตตปฏิรูป คือ คนเทียมมิตร ๔ จำพวก 004 ๑. คนปอกลอก. 005 ๒. คนดีแต่พูด. 006 ๓. คนหัวประจบ. 007 ๔. คนชักชวนในทางฉิบหาย. 008 คน ๔ จำพวกนี้ ไม่ใช่มิตร เป็นแค่คนเทียมมิตร ไม่ควรคบ. 009 ที. ปาฏิ. ๑๑/๑๙๙. 010 ๑. คนปอกลอก มีลักษณะ ๔ 011 ( ๑ ) คิดเอาแต่ได้ฝ่ายเดียว. 012 ( ๒ ) เสียให้น้อย คิดเอาให้ได้มาก. 013 ( ๓ ) เมื่อมีภัยแก่ตัว จึงรับทำกิจของเพื่อน. 014 ( ๔ ) คบเพื่อเพราะเห็นแก่ประโยชน์ของตัว 015 ที. ปาฏิ. ๑๑/๑๙๙. 016 ๒. คนดีแต่พูด มีลักษณะ ๔ 017 ( ๑ ) เก็บเอาของล่วงแล้วมาปราศรัย. 018 ( ๒ ) อ้างเอาของที่ยังไม่มีมาปราศรัย. 019 ( ๓ ) สงเคราะห์ด้วยสิ่งหาประโยชน์มิได้. 020 ( ๔ ) ออกปากพึ่งมิได้. 021 ที. ปาฏิ. ๑๑/๒๐๐ 001 ๓. คนหัวประจบ มีลักษณะ ๔ 002 ( ๑ ) จะทำชั่วก็คล้อยตาม. 003 ( ๒ ) จะทำดีก็คล้อยตาม. 004 ( ๓ ) ต่อหน้าว่าสรรเสริญ. 005 ( ๔ ) ลับหลังตั้งนินทา. 006 ที. ปาฏิ. ๑๑/๒๐๐. 007 ๔. คนชักชวนในทางฉิบหาย มีลักษณะ ๔ 008 ( ๑ ) ชักชวนดื่มน้ำเมา. 009 ( ๒ ) ชักชวนเที่ยวกลางคืน. 010 ( ๓ ) ชักชวนให้มัวเมาในการเล่น. 011 ( ๔ ) ชักชวนเล่นการพนัน. 012 ที. ปาฏิ. ๑๑/๒๐๐. 013 มิตรแท้ ๔ จำพวก 014 ๑. มิตรมีอุปการะ. 015 ๒. มิตรร่วมสุขร่วมทุกข์. 016 ๓. มิตรแนะประโยชน์. 017 ๔. มิตรมีความรักใคร่. 018 มิตร ๔ จำพวกนี้ เป็นมิตรแท้ ควรคบ. 019 ที. ปาฏิ. ๑๑/๒๐๑. 020 ๑. มิตรมีอุปการะ มีลักษณะ ๔ 021 ( ๑ ) ป้องกันเพื่อนผู้ประมาทแล้ว. 001 ( ๒ ) ป้องกันทรัพย์สมบัติของเพื่อนผู้ประมาทแล้ว. 002 ( ๓ ) เมื่อมีภัย เป็นที่พึ่งพำนักได้. 003 ( ๔ ) เมื่อมีธุระ ช่วยออกทรัพย์ให้เกินกว่าที่ออกปาก. 004 ที. ปาฏิ. ๑๑/๒๐๑. 005 ๒. มิตรร่วมสุขร่วมทุกข์ มีลักษณะ ๔ 006 ( ๑ ) ขยายความลับของตนแก่เพื่อน. 007 ( ๒ ) ปิดความลับของเพื่อนไม่ให้แพร่งพราย. 008 ( ๓ ) ไม่ละทิ้งในยามวิบัติ. 009 ( ๔ ) แม้ชีวิตก็อาจสละแทนได้. 010 ที. ปาฏิ. ๑๑/๒๐๑. 011 ๓. มิตรแนะประโยชน์ มีลักษณะ ๔ 012 ( ๑ ) ห้ามไม่ให้ทำความชั่ว. 013 ( ๒ ) แนะนำให้ตั้งอยู่ในความดี. 014 ( ๓ ) ให้ฟังสิ่งที่ยังไม่เคยฟัง. 015 ( ๔ ) บอกทางสวรรค์ให้. 016 ที. ปาฏิ. ๑๑/๒๐๑. 017 ๔. มิตรมีความรักใคร่ มีลักษณะ ๔ 018 ( ๑ ) ทุกข์ ๆ ด้วย. 019 ( ๒ ) สุข ๆ ด้วย. 020 ( ๓ ) โต้เถียงคนที่พูดติเตียนเพื่อน. 021 ( ๔ ) รับรองคนที่พูดสรรเสริญเพื่อน. 022 ที. ปาฏิ. ๑๑/๒๐๒. 001 สังคหวัตถุ ๔ อย่าง 002 ๑. ทาน ให้ปันสิ่งของของตนแก่ผู้อื่นที่ควรให้ปัน. 003 ๒. ปิยวาจา เจรจาวาจาที่อ่อนหวาน. 004 ๓. อัตถจริยา ประพฤติสิ่งที่เป็นประโยชน์แก่ผู้อื่น. 005 ๔. สมานัตตตา ความเป็นคนมีตนเสมอไม่ถือตัว. 006 คุณทั้ง ๔ อย่างนี้ เป็นเครื่องยึดเหนี่ยวใจของผู้อื่นไว้ได้. 007 องฺ. จตุกฺก. ๒๑/๔๒. 008 สุขของคฤหัสถ์ ๔ อย่าง 009 ๑. สุขเกิดแต่ความมีทรัพย์. 010 ๒. สุขเกิดแต่การจ่ายทรัพย์บริโภค. 011 ๓. สุขเกิดแต่ความไม่ต้องเป็นหนี้. 012 ๔. สุขเกิดแต่ประกอบการงานที่ปราศจากโทษ. 013 องฺ. จตุกฺก. ๒๑/๙๐. 014 ความปรารถนาของบุคคลในโลกที่ได้สมหมายด้วยยาก ๔ อย่าง 015 ๑. ขอสมบัติจงเกิดมีแก่เราโดยทางที่ชอบ. 016 ๒. ขอยศจงเกิดมีแก่เราและญาติพวกพ้อง. 017 ๓. ขอเราจงรักษาอายุให้ยืนนาน. 018 ๔. เมื่อสิ้นชีพแล้ว ขอเราจงไปบังเกิดในสวรรค์. 019 องฺ. จตุกฺก. ๒๑/๘๕. 001 ธรรมเป็นเหตุให้สมหมาย มีอยู่ ๔ อย่าง 002 ๑. สัทธาสัมปทา ถึงพร้อมด้วยศรัทธา. 003 ๒. สีลสัมปทา ถึงพร้อมด้วยศีล. 004 ๓. จาคสัมปทา ถึงพร้อมด้วยการบริจาคทาน. 005 ๔. ปัญญาสัมปทา ถึงพร้อมด้วยปัญญา. 006 องฺ. จตุกฺก. ๒๑/๘๑. 007 ตระกูลอันมั่งคั่งจะตั้งอยู่นานไม่ได้ เพราะสถาน ๔ 008 ๑. ไม่แสวงหาพัสดุที่หายแล้ว. 009 ๒. ไม่บูรณะพัสดุที่คร่ำคร่า. 010 ๓. ไม่รู้จักประมาณในการบริโภคสมบัติ. 011 ๔. ตั้งสตรีหรือบุรุษทุศีลให้เป็นแม่เรือนพ่อเรือน. 012 ผู้หวังจะดำรงตระกูล ควรเว้นสถาน ๔ ประการนั้นเสีย. 013 องฺ. จตุกฺก. ๒๑/๓๓๖. 014 ธรรมของฆราวาส ๔ 015 ๑. สัจจะ สัตย์ซื่อต่อกัน. 016 ๒. ทมะ รู้จักข่มจิตของตน. 017 ๓. ขันติ อดทน. 018 ๔. จาคะ สละให้ปันสิ่งของของตนแก่ตนที่ควรให้ปัน. 019 สํ. ส. ๑๕/๓๑๖. 001 ปัญจกะ 002 ประโยชน์เกิดแต่การถือโภคทรัพย์ ๔ อย่าง 003 แสวงหาโภคทรัพย์ได้โดยทางที่ชอบแล้ว 004 ๑. เลี้ยงตัว มารดา บิดา บุตร ภรรยา บ่าวไพร่ ให้เป็นสุข. 005 ๒. เลี้ยงเพื่อนฝูงให้เป็นสุข. 006 ๓. บำบัดอันตรายที่เกิดแต่เหตุต่าง ๆ. 007 ๔. ทำพลี ๕ อย่าง คือ 008 ก. ญาติพลี สังเคราะห์ญาติ. 009 ข. อติถิพลี ต้องรับแขก. 010 ค. ปุพพเปตพลี ทำบุญอุทิศให้ผู้ตาย. 011 ฆ. ราชพลี ถวายเป็นหลวง มีภาษีอากรเป็นต้น. 012 ง. เทวตาพลี ทำบุญอุทิศให้เทวดา. 013 ๕. บริจาคทานในสมณะพราหมณ์ผู้ประพฤติชอบ. 014 องฺ. ปฺจก. ๒๒/๔๘. 015 ศีล ๕ 016 ๑. ปาณาติปาตา เวรมณี เว้นจากทำชีวิตสัตว์ให้ตกล่วงไป. 017 ๒. อทินนาทานา เวรมณี เว้นจากถือเอาสิ่งของที่เจ้าของไม่ได้ 018 ให้ ด้วยอาการแห่งขโมย. 019 ๓. กาเมสุ มิจฉาจารา เวรมณี เว้นจากประพฤติผิดในกาม. 020 ๔. มุสาวาทา เวรมณี เว้นจากพูดเท็จ. 001 ๕. สุราเมรยมัชชปมาทัฏฐานา เวรมณี เว้นจากดื่มน้ำเมา คือ 002 สุราและเมรัย อันเป็นที่ตั้งแห่งความประมาท. 003 ศีล ๕ ประการนี้ คฤหัสถ์ควรรักษาเป็นนิตย์. 004 องฺ. ปฺจก. ๒๒/๒๒๖. 005 มิจฉาวณิชชา คือการค้าขายไม่ชอบธรรม ๕ อย่าง 006 ๑. ค้าขายเครื่องประหาร. 007 ๒. ค้าขายมนุษย์. 008 ๓. ค้าขายสัตว์เป็นสำหรับฆ่าเพื่อเป็นอาหาร. 009 ๔. ค้าขายน้ำเมา. 010 ๕. ค้าขายยาพิษ. 011 การค้าขาย ๕ อย่างนี้ เป็นข้อห้ามอุบาสกไม่ให้ประกอบ. 012 องฺ. ปฺจก. ๒๒/๒๓๒. 013 สมบัติของอุบาสก ๕ ประการ 014 ๑. ประกอบด้วยศรัทธา. 015 ๒. มีศีลบริสุทธิ์. 016 ๓. ไม่ถือมงคลตื่นข่าว คือเชื่อกรม ไม่เชื่อมงคล. 017 ๔. ไม่แสวงหาเขตบุญนอกพุทธศาสนา. 018 ๕. บำเพ็ญบุญแต่ในพุทธศาสนา. 019 อุบาสกพึงตั้งอยู่ในสมบัติ ๕ ประการ และเว้นจากวิบัติ ๕ ประการ 020 ซึ่งวิปริตจากสมบัตินั้น. 021 องฺ. ปฺจก. ๒๒/๒๓๐. 001 ฉักกะ 002 ทิศ ๖ 003 ๑. ปุรัตถิมทิส คือทิศเบื้องหน้า มารดาบิดา. 004 ๒. ทิกขิณทิส คือทิศเบื้องขวา อาจารย์. 005 ๓. ปัจฉิมทิศ คือทิศเบื้องหลัง บุตรภรรยา. 006 ๔. อุตตรทิส คือทิศเบื้องซ้าย มิตร. 007 ๕. เหฏฐิมทิส คือทิศเบื้องต่ำ บ่าว. 008 ๖. อุปริมทิส คือทิศเบื้องต้น สมณพราหมณ์. 009 ที. ปาฏิ. ๑๑/๒๐๓. 010 ๑. ปุรัตถิมทิส คือทิศเบื้องหน้า มารดาบิดา บุตรพึงบำรุงด้วย 011 สถาน ๕ 012 ( ๑ ) ท่านได้เลี้ยงมาแล้ว เลี้ยงท่านตอบ. 013 ( ๒ ) ทำกิจของท่าน. 014 ( ๓ ) ดำรงวงศ์สกุล. 015 ( ๔ ) ประพฤติตนให้เป็นคนควรรับทรัพย์มรดก. 016 ( ๕ ) เมื่อท่านล่วงลับไปแล้ว ทำบุญอุทิศให้ท่าน. 017 ที. ปาฏิ. ๑๐/๒๐๓. 018 มารดาบิดาได้รับบำรุงฉะนี้แล้ว ย่อมอนุเคราะห์บุตรด้วยสถาน ๕ 019 ( ๑ ) ห้ามไม่ให้ทำความชั่ว. 020 ( ๒ ) ให้ตั้งอยู่ในความดี. 021 ( ๓ ) ให้ศึกษาศิลปวิทยา. 001 ( ๔ ) หาภรรยาที่สมควรให้. 002 ( ๕ ) มอบทรัพย์ให้ในสมัย. 003 ที. ปาฏิ. ๑๑/๒๐๓. 004 ๒. ทักขิณทิส คือทิศเบื้องขวา อาจารย์ ศิษย์พึงบำรุงด้วยสถาน ๕ 005 ( ๑ ) ด้วยลุกขึ้นยืนรับ. 006 ( ๒ ) ด้วยเข้าไปยืนคอยรับใช้. 007 ( ๓ ) ด้วยเชื่อฟัง. 008 ( ๔ ) ด้วยอุปัฏฐาก. 009 ( ๕ ) ด้วยเรียนศิลปวิทยาโดยเคารพ. 010 ที. ปาฏิ. ๑๑/๒๐๓. 011 อาจารย์ได้รับบำรุงฉะนี้แล้ว ย่อมอนุเคราะห์ศิษย์ด้วยสถาน ๕ 012 ( ๑ ) แนะนำดี. 013 ( ๒ ) ให้เรียนดี. 014 ( ๓ ) บอกศิลปให้สิ้นเชิง ไม่ปิดบังอำพราง. 015 ( ๔ ) ยกย่องให้ปรากฏในเพื่อนฝูง. 016 ( ๕ ) ทำความป้องกันในทิศทั้งหลาย ( คือจะไปทางทิศไหนก็ไม่ 017 อดอยาก ). 018 ที. ปาฏิ. ๑๑/๒๐๔. 019 ๓. ปัจฉิมทิส คือทิศเบื้องหลัง ภรรยา สามีพึงบำรุงด้วยสถาน ๕ 020 ( ๑ ) ด้วยยกย่องนับถือว่าเป็นภรรยา. 021 ( ๒ ) ด้วยไม่ดูหมิ่น. 001 ( ๓ ) ด้วยไม่ประพฤติล่วงใจ. 002 ( ๔ ) ด้วยมอบความเป็นใหญ่ให้. 003 ( ๕ ) ด้วยให้เครื่องแต่งตัว. 004 ที. ปาฏิ. ๑๑/๒๐๔. 005 ภรรยาได้รับบำรุงฉะนี้แล้ว ย่อมอนุเคราะห์สามีด้วยสถาน ๕ 006 ( ๑ ) จัดการงานดี. 007 ( ๒ ) สงเคราะห์คนข้างเคียงของผัวดี. 008 ( ๓ ) ไม่ประพฤติล่วงใจผัว. 009 ( ๔ ) รักษาทรัพย์ที่ผัวหามาได้ไว้. 010 ( ๕ ) ขยันไม่เกียจคร้านในกิจการทั้งปวง. 011 ที. ปาฏิ. ๑๑/๒๐๔. 012 ๔. อุตตรทิส คือทิศเบื้องซ้าย มิตร กุลบุตรพึงบำรุงด้วยสถาน ๕ 013 ( ๑ ) ด้วยให้ปัน. 014 ( ๒ ) ด้วยเจรจาถ้อยคำไพเราะ. 015 ( ๓ ) ด้วยประพฤติประโยชน์. 016 ( ๔ ) ด้วยความเป็นผู้มีตนเสมอ. 017 ( ๕ ) ด้วยไม่แกล้งกล่าวให้คลาดจากความเป็นจริง. 018 ที. ปาฏิ. ๑๑/๒๐๔. 019 มิตรได้รับบำรุงฉะนี้แล้ว ย่อมอนุเคราะห์กุลบุตรด้วยสถาน ๕ 020 ( ๑ ) รักษามิตรผู้ประมาทแล้ว. 021 ( ๒ ) รักษาทรัพย์ของมิตรผู้ประมาทแล้ว. 001 ( ๓ ) เมื่อมีภัย เอาเป็นที่พึ่งพำนักได้. 002 ( ๔ ) ไม่ละทิ้งในยามวิบัติ. 003 ( ๕ ) นับถือตลอดถึงวงศ์ของมิตร. 004 ที. ปาฏิ. ๑๑/๒๐๕. 005 ๕. เหฏฐิมทิส คือทิศเบื้องต่ำ บ่าว นายพึงบำรุงด้วยสถาน ๕ 006 ( ๑ ) ด้วยจัดการงานให้ทำตามสมควรแกกำลัง. 007 ( ๒ ) ด้วยให้อาการและรางวัล. 008 ( ๓ ) ด้วยรักษาพยาบาลในเวลาเจ็บไข้. 009 ( ๔ ) ด้วยแจกของมีรสแปลกประหลาดให้กิน. 010 ( ๕ ) ด้วยปล่อยในสมัย. 011 ที. ปาฏิ. ๑๑/๒๐๕. 012 บ่าวได้รับบำรุงฉะนี้แล้ว ย่อมอนุเคราะห์นายด้วยสถาน ๕ 013 ( ๑ ) ลุกขึ้นทำการงานก่อนนาย. 014 ( ๒ ) เลิกการงานทีหลังนาย. 015 ( ๓ ) ถือเอาแต่ของที่นายให้. 016 ( ๔ ) ทำการงานให้ดีขึ้น. 017 ( ๕ ) นำคุณของนายไปสรรเสริญในที่นั้น ๆ. 018 ที. ปาฏิ. ๑๑/๒๐๕. 019 ๖. อุปริมทิส คือทิศเบื้องบน สมณะพราหมณ์ กุลบุตรพึงบำรุง 020 ด้วยสถาน ๕ 021 ( ๑ ) ด้วยกายกรรม คือทำอะไร ๆ ประกอบด้วยเมตตา. 001 ( ๒ ) ด้วยจีกรรม คือพูดอะไร ๆ ประกอบด้วยเมตตา. 002 ( ๓ ) ด้วยมโนกรรม คือคิดอะไร ๆ ประกอบด้วยเมตตา. 003 ( ๔ ) ด้วยความเป็นผู้ไม่ปิดประตู คือมิได้ห้ามเข้าบ้านเรือน. 004 ( ๕ ) ด้วยให้อามิสทาน. 005 ที. ปาฏิ. ๑๑/๒๐๕. 006 สมณะพราหมณ์ได้รับบำรุงฉะนี้แล้ว ย่อมอนุเคราะห์กุลบุตรด้วย 007 สถาน ๖ 008 ( ๑ ) ห้ามไม่ให้กระทำความชั่ว. 009 ( ๒ ) ให้ตั้งอยู่ในความดี. 010 ( ๓ ) อนุเคราะห์ด้วยน้ำใจอันงาม. 011 ( ๔ ) ให้ได้ฟังสิ่งที่ยังไม่เคยฟัง. 012 ( ๕ ) ทำสิ่งที่เคยฟังแล้วให้แจ่ม. 013 ( ๖ ) บอกทางสวรรค์ให้. 014 ที. ปาฏิ. ๑๑/๒๐๖. 015 อายมุข คือเหตุเครื่องฉิบหาย ๖ 016 ( ๑ ) ดื่มน้ำเมา. 017 ( ๒ ) เที่ยวกลางคืน. 018 ( ๓ ) เที่ยวดูการเล่น. 019 ( ๔ ) เล่นการพนัน. 020 ( ๕ ) คบคนชั่วเป็นมิตร. 001 ( ๖ ) เกียจคร้านทำการงาน. 002 ที. ปาฏิ. ๑๑/๑๙๖. 003 ๑. ดื่มน้ำเมา มีโทษ ๖ 004 ( ๑ ) เสียทรัพย์. 005 ( ๒ ) ก่อการทะเลาะวิวาท. 006 ( ๓ ) เกิดโรค. 007 ( ๔ ) ต้องติเตียน. 008 ( ๕ ) ไม่รู้จักอาย. 009 ( ๖ ) ทอนกำลังปัญญา. 010 ที. ปาฏิ. ๑๑/๑๙๖. 011 ๒. เที่ยวกลางคืน มีโทษ ๖ 012 ( ๑ ) ชื่อว่าไม่รักษาตัว. 013 ( ๒ ) ชื่อว่าไม่รักษาลูกเมีย. 014 ( ๓ ) ชื่อว่าไม่รักษาทรัพย์สมบัติ. 015 ( ๔ ) เป็นที่ระแวงของคนทั้งหลาย. 016 ( ๕ ) มักถูกใส่ความ. 017 ( ๖ ) ได้ความลำบากมาก. 018 ที. ปาฏิ. ๑๑/๑๙๗. 019 ๓. เที่ยวดูการเล่น มีโทษตามวัตถุที่ไปดู ๖ 020 ( ๑ ) รำที่ไหนไปที่นั่น. 021 ( ๒ ) ขับร้องที่ไหนไปที่นั่น. 001 ( ๓ ) ดีดสีตีเป่าที่ไหนไปที่นั่น. 002 ( ๔ ) เสภาที่ไหนไปที่นั่น. 003 ( ๕ ) เพลงที่ไหนไปที่นั่น. 004 ( ๖ ) เถิดเทิงที่ไหนไปที่นั่น. 005 ที. ปาฏิ. ๑๑/๑๙๗. 006 ๔. เล่นการพนัน มีโทษ ๖ 007 ( ๑ ) เมื่อชนะย่อมก่อเวร. 008 ( ๒ ) เมื่อแพ้ย่อมเสียดายทรัพย์ที่เสียไป. 009 ( ๓ ) ทรัพย์ย่อมฉิบหาย. 010 ( ๔ ) ไม่มีใครเชื่อถือถ้อยคำ. 011 ( ๕ ) เป็นที่หมิ่นประมาทของเพื่อน. 012 ( ๖ ) ไม่มีใครประสงค์จะแต่งงานด้วย. 013 ที. ปาฏิ. ๑๑/๑๙๗. 014 ๕. คบคนชั่วเป็นมิตร มีโทษตามบุคคลที่คบ ๖ 015 ( ๑ ) นำให้เป็นนักเลงการพนัน. 016 ( ๒ ) นำให้เป็นนักเลงเจ้าชู้. 017 ( ๓ ) นำให้เป็นนักเลงเหล้า. 018 ( ๔ ) นำให้เป็นคนลวงเขาด้วยของปลอม. 019 ( ๕ ) นำให้เป็นคนลวงเขาซึ่งหน้าง 020 ( ๖ ) นำให้เป็นคนหัวไม้. 021 ที. ปาฏิ. ๑๑/๑๙๗. 001 ๖. เกียจคร้านทำการงาน มีโทษ ๖ 002 ( ๑ ) มักให้อ้างว่า หนาวนัก แล้วไม่ทำการงาน. 003 ( ๒ ) มักให้อ้างว่า ร้อนนัก แล้วไม่ทำการงาน. 004 ( ๓ ) มักให้อ้างว่า เวลาเย็นแล้ว แล้วไม่ทำการงาน. 005 ( ๔ ) มักให้อ้างว่า ยังเช้าอยู่ แล้วไม่ทำการงาน. 006 ( ๕ ) มักให้อ้างว่า หิวนัก แล้วไม่ทำการงาน. 007 ( ๖ ) มักให้อ้างว่า ระหายนัก แล้วไม่ทำการงาน. 008 ผู้หวังความเจริญด้วยโภคทรัพย์ พึงเว้นเหตุเครื่องฉิบหาย ๖ 009 ประการนี้เสีย. 010 ที. ปาฏิ. ๑๑/๑๙๗.