ผิดก่อน-ผิดมาก (พระอาจารย์มิตซูโอะ คเวสโก)

ผิดก่อน-ผิดมาก
โดย พระอาจารย์มิตซูโอะ คเวสโก

วัดป่าสุนันทวนาราม
บ้านท่าเตียน ต.ไทรโยค อ.ไทรโยค จ.กาญจนบุรี

คำนำ

คำสอนและพระธรรมเทศนาของพระอาจารย์ในเล่มนี้ เป็นเรื่องของ “กรรม” ในแง่มุมต่างๆ จึงน่าจะเป็นประโยชน์แก่ผู้ตั้งใจศึกษาและพิจารณาอย่างจริงจัง

พระอาจารย์ให้ชื่อหนังสือว่า “ผิดก่อน-ผิดมาก” โดยท่านบอกว่า “ฝากไว้เตือนใจ” เวลาที่เราทุกข์ ถ้าเราคิดได้ว่า “ผิดก่อน” และ “ผิดมากกว่า” เราก็จะไม่กล่าวโทษผู้อื่น ไม่คิดปองร้าย ไม่คิดเบียดเบียน มีแต่โอปนยิโก น้อมเข้ามาสู่ตน เกิดหิริโอตตัปปะ ไม่ก่อกรรมวนเวียนอีก

ขอให้ทุกท่านเจริญยิ่งขึ้นในธรรม มีความสงบในจิตเพื่อความสุขอันเป็นความปรารถนา

มูลนิธิมายา โคตมี

๏ กัมมะโยนิ

อุบาสกมหากาล

ท่านให้พิจารณาถึง กัมมะโยนิ ซึ่งแปลว่า เรามีกรรมเป็นแดนเกิด โยนิแปลว่าพาไป พาไปเกิด ที่เกิดบาป อันตนทำไว้ เกิดในตน มีตนเป็นแดนเกิด

ตัวอย่างของท่านอุบาสกชื่อมหากาล

ท่านมหากาลเป็นโสดาบัน รักษาศีลอุโบสถเดือนละ 8 ครั้ง ฟังธรรมกถาตลอดคืนในวิหาร (วัด) ครั้งนั้นช่วงกลางคืน พวกโจรเข้าไปในบ้านใกล้วิหารแล้วได้ทำโจรกรรม ขโมยของ เมื่อเจ้าของบ้านตื่นขึ้น พวกโจรหนีกระจัดกระจายกันไปทั่วทิศ

ส่วนโจรคนหนึ่งหลบหนีเข้าไปในวิหารทิ้งของบางอย่างที่ขโมยมาไว้หน้าอุบาสกมหากาลซึ่งฟังเทศน์ฟังธรรมมาตลอดคืน พอพวกเจ้าของบ้านตามล่าหมู่โจรพบเห็นสิ่งของที่ถูกขโมยมาตรงหน้าอุบาสกมหากาล จึงจับแล้วสาบแช่งด่าว่าต่างๆ นานา "ขโมยของของเราแล้วแสร้งนั่งเหมือนฟังธรรมอยู่" และทุบตีอุบาสกมหากาลจนตาย แล้วปล่อยทิ้งไว้

ครั้งนั้น ภิกษุหนุ่มสามเณรทั้งหลาย ถือหม้อน้ำดื่มไปแต่เช้าตรู่ พบเห็นมหากาลนอนตายอยู่เช่นนั้นกล่าวกันว่า สงสารมหากาลฟังธรรมกถาอยู่ในวิหารต้องมามรณะลงอย่างนี้ไม่สมควรเลย ใครๆ ก็รู้จักอยู่ว่าอุบาสกมหากาลเป็นคนดี เป็นโสดาบันไม่เคยทำบาปเลย จึงได้พากันกราบทูลถามพระบรมศาสดา

พระองค์ตรัสว่า "อย่างนั้นภิกษุทั้งหลาย นายมหากาลได้มรณะไปอย่างไม่สมควรในอัตตภาพนี้ แต่เขาได้มรณะสมควรแก่กรรมที่เขาทำไว้แล้วในการก่อนนั้นแล" ภิกษุหนุ่มและสามเณรเหล่านั้นกราบทูลอาราธนาให้เล่าเรื่องราว พระพุทธเจ้าจึงตรัสเล่าถึง บุพกรรม ของมหากาลนั้นว่า

ในอดีตกาลพวกโจรซุ่มอยู่ที่ป่าดงแห่งหนึ่งในแคว้นของพระเจ้าพาราณสี พระราชาทรงตั้ง ราชภัฏ คนหนึ่งไว้ที่ป่าดง ราชภัฏคนนั้นรับค่าจ้างแล้วก็นำคนไปจากฟากข้างนี้สู่ฟากข้างโน้น นำคนจากฟากข้างโน้นมาสู่ฟากข้างนี้ โดยอารักขาเพื่อให้พ้นภัยจากพวกโจรเหล่านั้น

วันหนึ่ง บุรุษคนหนึ่งพาภริยารูปสวย ของตนขึ้นสู่ยานน้อยแล้วไปที่นั้น ราชภัฏพอเห็นหญิงนั้นก็เกิดเสน่หารักใคร่ เมื่อคู่สามีภริยาขอร้อง "ขอนายท่านจงช่วยให้เราทั้งสองผ่านพ้นดงนี้เถิด" ราชภัฏก็ตอบว่า "บัดนี้ค่ำมืดเสียแล้ว พรุ่งนี้เช้าเถิดเราจะพาไป เรามีที่พักอาหารให้ไม่ต้องห่วง" สองสามีภริยาอ้อนวอนว่า "นาย ยังมีเวลาขอได้โปรดนำเราทั้งสองไปเดี๋ยวนี้เถิด"

ขอร้องอย่างไรราชภัฏก็ยืนยันว่าจะพาไปพรุ่งนี้ สามีภริยาทั้งคู่ไม่ปรารถนาเลยแต่จำเป็นต้องไปพักกันที่เรือนพักกับพวกของราชภัฏ ในเรือนของราชภัฎนั้นมีแก้วมณีดวงหนึ่ง ราชภัฏได้นำไปซ่อนที่ยานน้อยของสามีภริยาคู่นั้น ในเวลาจวนรุ่งเช้า ให้ลูกน้องทำเสียงเป็นพวกโจรเข้าไปในบ้าน แล้วพวกลูกน้องก็ต้องเอะอะขึ้นว่า "นายๆ แก้วมณีหายไปแล้ว"

นายราชภัฏได้สั่งให้ตั้งด่านตรวจตั้งกองรักษาไว้ที่ประตูบ้านทุกจุด แล้วตรวจค้นหาแก้วมณี ในที่สุดเขาก็ได้พบเห็นแก้วมณีที่ตนซ่อนไว้ที่ยานน้อยของสามีภริยาคู่นั้นจึงพูดขู่ว่า "เจ้าขโมยแก้วมณีไป" แล้วก็ด่าและเฆี่ยนตีสามีนั้นจนตายแล้วก็นำไปทิ้งเสีย พระบรมศาสดาทรงสาธยายมาถึงตรงนี้แล้วก็หยุด

เอ นึกสงสัยว่าผู้หญิงรูปสวยกับราชภัฏชั่วร้ายนี้ เป็นอย่างไรกันต่อไป ท่านไม่ได้บอก แต่ราชภัฏสมัยนั้นคือท่านอุบาสกมหากาลนี่เอง

กัมมะโยนิ บาปกรรมอันตนทำไว้เอง เกิดในตน มีตนเป็นแดนเกิด ย่อมย่ำยีบุคคลผู้มีปัญญาทราม พระพุทธเจ้าทรงอธิบายไว้อย่างนี้

พระโมคคัลลานะ

ประวัติพระโมคคัลลานะก็คล้ายกัน ท่านเป็นพระอัครสาวกเบื้องซ้ายของพระพุทธเจ้า เป็นผู้เลิศด้วยอิทธิฤทธิ์ปาฏิหาริย์ ถ้าพูดถึงอิทธิฤทธิ์ของท่านก็เท่าเทียมพระพุทธองค์ทีเดียว ท่านคู่กับพระสารีบุตรผู้เป็นอัครสาวกเบื้องขวาผู้เลิศด้วยปัญญา ถ้าพูดถึงปัญญาของพระสารีบุตรก็เท่าเทียมกับพระพุทธองค์ พระประธานในโบสถ์วิหารมักจะมีสาวก 2 องค์ เบื้องขวาเป็นพระสารีบุตร เบื้องซ้ายเป็นพระโมคคัลลานะนี่เอง

ชาติสุดท้ายของท่านไม่ได้ทำบาปอะไรเลย เป็นเด็กดีเป็นคนดี เมื่อเข้ามาในพระศาสนา ท่านปรารภความเพียรอยู่ 8 วันก็ได้บรรลุอรหัตตผล หลังจากนั้นท่านได้ช่วยประกาศพระศาสนาหลายสิบปี เข้าใจว่าท่านอายุได้ 120 ปี พระพุทธเจ้าเมื่อท่านอายุได้ 80 ปี แล้วเข้าปรินิพพาน พระอานนท์ท่านอายุถึง 120 ปี เข้าใจว่าพระโมคคัลลานะก็อายุได้ 120 ปี อย่างไรก็ตามสุดท้ายของชีวิตท่าน ท่านถูกโจร 500 ฆ่าตาย

วันหนึ่งท่านนั่งอยู่ในกุฏิ รู้สึกผิดสังเกต จึงกำหนดตรวจดูก็รู้ว่าพวกโจรเป็นจำนวนมากถือมีดถืออาวุธครบมือล้อมกุฏิท่านไว้ ท่านได้ทราบความที่ตนถูกพวกโจรนั้นล้อมแล้วก็อธิษฐานจิตหลบหนีออกไปทางรูกุญแจ พวกโจรบุกเข้ามาในกุฏิไม่เห็นท่านก็กลับไป รุ่งขึ้นเช้ามืดพวกโจรก็มาอีก ท่านก็เหาะหนีขึ้นสู่อากาศ หนึ่งเดือน สองเดือน สามเดือน พวกโจรกลับมารบกวนท่านบ่อยๆ

ในที่สุดวันหนึ่งท่านพิจารณาดูสาเหตุก็ทราบว่า ชาติก่อนโน้นท่านได้ฆ่าพ่อแม่ไว้ วิบากกรรมอันนี้เองที่พวกโจรเหล่านี้จะมาฆ่าท่าน ประกอบกับเป็นวาระที่สมควรถึงเวลาที่ท่านจะละสังขารแล้ว ท่านจึงไม่หนีอีกต่อไป ยอมรับความจริง ยอมรับวิบากกรรมที่ตนทำไว้ พวกโจรจับท่านแล้วก็ทุบท่านจนกระดูกแตกยับเยินเป็นชิ้นน้อยประมาณเท่าเมล็ดข้าวสารหัก เมื่อเห็นว่าพระโมคคัลลานะตายแล้ว ก็หลีกไป แต่จริงๆ แล้วท่านยังไม่ตาย

ท่านคิดว่า "เราจะไปเฝ้าพระบรมศาสดาเสียก่อน แล้วจักปรินิพพาน" ดังนี้แล้วจึงประสานอัตตภาพด้วยฌานสมาธิ ทำให้มั่นคง แล้วเหาะไปทางอากาศสู่สำนักพระบรมศาสดา ถวายบังคมพระบรมศาสดาแล้ว กราบทูลว่า "ข้าพระพุทธเจ้าจักปรินิพพานแล้ว"

พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสว่า "เธอจักปรินิพพานหรือโมคคัลลานะ"

ท่านตอบว่า "ข้าพระพุทธเจ้าจักปรินิพพานแล้วพระเจ้าข้า"

พระบรมศาสดา ตรัสถามว่า "เธอจักปรินิพพานที่ไหน"

ท่านตอบ "ข้าพระองค์จักไปสู่ประเทศชื่อกาฬสีลา แล้วปรินิพพานพระเจ้าข้า"

พระบรมศาสดาตรัสว่า "โมคคัลลานะ ถ้ากระนั้น เธอจงกล่าวธรรมะแก่เราแล้วจึงค่อยไปเพราะบัดนี้เราจักไม่พบเห็นสาวกผู้ใดเช่นเธออีก" หลังจากนั้นท่านถวายบังคมพระบรมศาสดา เหาะขึ้นไปในอากาศแสดงฤทธิ์มีประการต่างๆ ถวายบังคมพระบรมศาสดา แล้วไปสู่ดงแห่งกาฬสีลาประเทศ ปรินิพพาน ณ ที่นั้น

ภิกษุทั้งหลายสนทนากันในโรงธรรมกล่าวว่า "น่าสังเวชจริงๆ พระโมคคัลลานะถูกพวกโจรทุบตาย มรณภาพอย่างนี้ไม่สมควรเลย"

พระบรมศาสดาเสด็จมาตรัสถามว่า "ภิกษุทั้งหลาย บัดนี้พวกเธอนั่งประชุมกันด้วยกถาอะไรหนอ"

พระภิกษุเหล่านั้นกราบทูลว่า "การมรณภาพของพระโมคคัลลานะไม่สมควรแก่ท่านซึ่งเป็นพระอรหันต์ผู้บริสุทธิ์"

พระบรมศาสดาตรัสว่า "ภิกษุทั้งหลาย โมคคัลลานะมารณภาพไม่สมควรแก่อัตตภาพนี้เท่านั้น แต่เธอถึงมรณภาพอย่างนี้ สมควรแท้แก่กรรมที่เธอทำไว้ในกาลก่อน"

พระบรมศาสดาได้ตรัสเล่าอดีตกรรมของพระโมคคัลลานะให้ภิกษุทั้งหลายฟังว่า ในอดีตกาล กุลบุตรผู้หนึ่งเป็นชาวเมืองพาราณสีเป็นคนดี คนขยัน เป็นคนกตัญญูมาก ทำกิจต่างๆ ทุกอย่างด้วยตนเองตลอดถึงปรนนิบัติมารดาบิดาซึ่งชรามากแล้ว พ่อแม่สงสารลูกชายคนเดียวต้องทำงานในป่า ทำงานบ้านแล้วยังต้องดูแลปรนนิบัติ

พ่อแม่ผู้ชราถึง 2 คน จึงพูดว่าจะหา ภริยา ให้เพื่อแบ่งเบาภาระจะได้สบายและมีความสุขเหมือนคนทั่วๆ ไปแต่ลูกชายก็ปฏิเสธ "คุณพ่อ คุณแม่ ไม่ต้องห่วงเลย ผมไม่ต้องการหญิงสาว ผมจักบำรุงท่านทั้ง 2 ด้วยมือของผมเองตราบเท่าที่ท่านทั้งสองยังมีชีวิตอยู่"

พ่อแม่อดสงสารเกรงใจลูกชายไม่ได้ อ้อนวอนเขาอยู่อย่างนั้น แล้วก็หาหญิงสาวมาให้แต่งงานเป็นสามีภริยากัน หญิงนั้นดูแลบำรุงพ่อสามีแม่สามีอยู่ 2-3 วันเท่านั้นก็เบื่อขี้เกียจ ภายหลังก็ไม่อยากเห็นท่านทั้งสองนั้นเลย จึงบอกสามีว่า "ฉันไม่อาจอยู่ในที่แห่งเดียวกับมารดาบิดาของเธอได้" แกล้งกล่าวโทษติเตียนต่างๆ นานาแต่สามีก็ไม่เชื่อถ้อยคำของเขา วันหนึ่งเมื่อสามีออกไปข้างนอกเขาก็เอาปอ ก้านปอและฟองข้าวยาคูไปเทเรี่ยราดไว้ในบ้านให้เลอะเทอะสกปรกไปหมด

สามีกลับมาก็ถามว่า "นี่อะไรกัน" ภริยาก็บอกว่า "นี่เป็นกรรมของคนแก่ผู้ชราเหล่านี้ ท่านทั้งสองเที่ยวทำเรือนทั่วทุกแห่งให้สกปรก ฉันไม่อาจอยู่ในที่แห่งเดียวกันกับท่านทั้งสองนั้นได้" ภริยาบ่นพร่ำอยู่อย่างนั้น ความรู้สึกของลูกชายก็ค่อยๆ เปลี่ยน แล้วก็พูดกับภริยาว่า "เอาเถอะฉันรู้จักกรรมที่ควรทำแก่ท่านทั้งสอง"

ดั่งนี้แล้วก็เชิญมารดาบิดาให้บริโภคแล้วบอกว่า "จะพาไปเยี่ยมญาติทางโน้นซึ่งเขาคิดถึง หวังให้คุณพ่อคุณแม่ไปเยี่ยมอยู่" แล้วก็พาท่านทั้งสองขึ้นสู่ยานน้อยแล้วพาไป ครั้นถึงกลางดงก็บอกท่านว่า "ช่วยกันจับเชือกนี้ไว้ โคทั้งสองจักไปด้วยดี แถวนี้มีพวกโจรซุ่มอยู่ผมจะลงไปตรวจดู ดังนี้แล้วก็มอบเชือกไว้ในมือของบิดา ตนเองลงจากยานน้อยไป แล้วได้แกล้งทำเสียงให้เป็นเหมือนเสียงของพวกโจรซุ่มอยู่

มารดาบิดาได้ยินเสียงดังนั้นเชื่อว่าพวกโจรซุ่มอยู่จริงๆ ด้วยความรักความห่วงใยลูกชายกล่าวว่า "ลูกเอ๋ย พ่อแม่แก่แล้วไม่ต้องห่วงเรา เจ้าจงหนีไป รักษาเฉพาะตัวเจ้าให้พ้นภัยเถิด" เขาทำเสียงดุจโจรทุบตีมารดาบิดาที่เฝ้าขอร้องให้เขาหนีไปด้วยความรักให้ตาย ทิ้งไว้ในดงแล้วกลับไป ลูกชายสมัยนั้นคือพระโมคคัลลานะนี้เอง เพราะเหตุนี้ การมรณภาพของโมคคัลลานะอย่างนี้จึงสมควรแก่กรรมที่ตนทำไว้โดยแท้

บาปอันตนทำไว้เองเกิดในตน
มีตนเป็นแดนเกิด เป็นกัมมะโยนิ

มาเกิดในท้องแม่ กรรมของตัวเองพาเราเข้ามาปฏิสนธิในท้องแม่ ไม่ใช่พ่อแม่ผลิตเราขึ้นมาเอง จิตวิญญาณของเรา ได้ท่องเที่ยวอยู่ในวัฏฏสงสารภพน้อยภพใหญ่ตั้งแต่ไหนแต่ไรมา แต่จิตวิญญาณของเรากับของพ่อแม่มีความผูกพันกันมาในอดีตกาล เราจึงอาศัยพ่อแม่มาเกิดในโลก สมมุติว่าเป็นพ่อแม่ในชาตินี้ ถึงแม้ว่าไม่พอใจสภาพความเป็นอยู่ เช่น สิ่งแวดล้อมไม่ดี ฐานะยากจน พ่อแม่ทะเลาะกัน ไม่มีความอบอุ่น เป็นต้น เราไม่มีสิทธิ์ที่จะว่าพ่อแม่ได้ เพราะกรรมของเราเอง นำเรามาขออาศัยเกิดเป็นลูกในชาตินี้ เราต้องรับผิดชอบเอง เข้าไปในสังคม ชีวิตของเราต้องเข้าไปเกี่ยวข้องในสังคมต่างๆ ด้วยอาศัยพ่อแม่หรือผู้ใหญ่หรือใครก็ตามเป็นผู้แนะนำชักชวน หรือบางครั้งรู้สึกว่าถูกบังคับ เช่น เข้าโรงเรียนอนุบาล โรงเรียนประถม มัธยม มหาวิทยาลับ เลือกวิชาที่เรียน เลือกที่ทำงาน บุคคลที่จะแต่งงาน เป็นต้น ในที่สุดเมื่อเราไม่มีความสุข ผิดหวังในชีวิตแล้วก็อดคิดไม่ได้ว่าที่เราต้องทนสภาพอย่างนี้ เพราะพ่อแม่บังคับ เพราะคนนี้แนะนำเราพาเราให้รู้จัก เพราะคนนั้นเขาพูดอย่างนั้น เพราะเขาพูดอย่างนี้ แล้วก็เกิดอาฆาต พยาบาท แต่ความจริงกรรมของตนพาไปเอง เราต้องพิจารณาให้ถูก คิดให้ถูก อย่าคิดเบียดเบียนพยาบาทใคร เราต้องรับผิดชอบต่อผลกรรมของเราเอง ไม่ต้องกล่าวโทษใครทั้งสิ้น ทำชั่วได้ชั่วเป็นกฎตายตัว ทำไมสังคมทุกวันนี้สับสนวุ่นวาย ทำไมชีวิตของเราวุ่นวาย แม้แต่จิตใจของพระก็ยังวุ่นไม่หาย เพราะไม่เห็นชัดเจนว่า ทำดีได้ดี ทำชั่วได้ชั่ว กลับมีความรู้สึกว่า ทำดีได้ดีมีที่ไหน ทำดีได้ชั่วมีถมไป ทำชั่วได้ชั่วมีที่ไหน ทำชั่วได้ดีมีถมไป มองดูระยะสั้น อาจจะมีปรากฏการณ์ในลักษณะเช่นนี้ พระพุทธเจ้าตรัสไว้ว่า เมื่อบาปยังไม่ส่งผล คนชั่วก็เห็นว่าเป็นของดี ต่อเมื่อมันผลิตผลเมื่อใด เมื่อนั้นแหละ เขาจึงรู้พิษสงของบาป เมื่อความดียังไม่ส่งผล คนดีก็ไม่เห็นผลของกรรมดี ต่อเมื่อใดความดีผลิตผล เมื่อนั้นแหละ เขาจึงจะเห็นผลของความดี ให้เราพากันพิจารณากัมมะโยนิ จนจิตใจไม่หวั่นไหวในเหตุการณ์ต่างๆ ทุกสิ่งทุกอย่างในโลกนี้สมบูรณ์ด้วยเหตุผลเสมอ ทำดีได้ดี ทำชั่วได้ชั่วเป็นกฎตายตัว ยอมรับความจริง ด้วยจิจิตใจที่กล้าหาญเด็ดเดี่ยว ขอให้เราทุกคนตั้งอยู่ในความดีความถูกต้องในทุกกรณี

๏ กัมมะพันธุ

กัมมะพันธุ แปลว่าเรามีกรรมเป็นผู้ติดตาม
พันธุหมายความว่า พวกพ้อง พี่น้อง
เรามีกรรมหรือการกระทำที่ทำให้จิตวิญญาณของเราผูกพันกัน

พระพุทธเจ้าตรัสไว้ว่า
สัตว์ที่เราเห็นกันด้วยตานี้ตั้งแต่มด ยุง กบ เขียด แมว สุนัข
วัว ควาย มนุษย์เรานี้อย่างน้อยชาติหนึ่งเคยเป็นพ่อแม่พี่น้องกัน
ในวัฏฏสงสารที่ยืดยาวตั้งแต่ไหนแต่ไรมา
รักกัน ชังกันมาอย่างนี้จนทุกวันนี้ และต่อไปอีกหลายภพหลายชาติ
ตราบเท่าที่ยังไม่บรรลุมรรคผลนิพพาน

เมื่อเป็นเช่นนี้ เราไม่ควรประมาท
ทำใจให้สงบน้อมเข้ามาสู่ตน
ตรวจตราดูว่ามีใครบ้างที่เราอาฆาตพยาบาท
ถ้ามี รีบให้อภัยอโหสิกรรมเสียแต่บัดนี้ อย่างน้อยก็ชาตินี้ก่อนตาย
ไม่ต้องเป็นคู่เวรคู่กรรมเจ้าเวรเจ้ากรรมกันต่อไป
อย่าคิดว่าเราต่างคนต่างอยู่ไม่เป็นอะไร แม้จะอยู่คนละจังหวัด
คนละประเทศก็ตาม ก็จะมีโอกาสพบกันในชาติหน้า

มีโอกาสมากด้วย ถ้ามีอุปาทานยึดมั่นถือมั่น
ดูใจของตนก็เห็นชัด คิดถึงใครก็ดี
คิดแค้นใจ อาฆาตพยาบาทใคร ก็ตาม
นั่นแหละระวังให้ดี ต่อไปจะเกิดมาเป็นญาติใกล้ชิดกันนะ
แล้วก็จะทำความเดือดร้อนให้แก่กันต่อไปนับภพชาติไม่ถ้วน
ฉะนั้นไม่ให้คิดมีเวรกัน มีแต่ให้อภัยอโหสิกรรมแก่กัน
ไม่ให้คิดอาฆาตพยาบาท ไม่ให้คิดเบียดเบียนกัน มีแต่คิดปรารถนาดีต่อกัน

พยายามทำแต่กรรมที่ดี เช่น ให้ทาน มีแต่ให้ๆ ๆ ๆ
มีปิยะวาจา พูดดี พูดไพเราะ ใช้ถ้อยคำที่น่าฟัง
ทำประโยชน์ ช่วยเหลือสังคม วางตนเหมาะสม
เสมอต้นเสมอปลาย ไม่มีต่อหน้าลับหลัง
การประพฤติปฏิบัติต่อกันอย่างนี้
ทำให้เราอยู่ด้วยกันอย่างมีความสุขในปัจจุบัน
และเป็นการสร้างกรรมผูกพันที่ดีต่อกันตลอดไป
อนาคตถ้าเราเกิดมาพบกันอีกก็จะเป็นแม่ลูกพี่น้อง
เพื่อนฝูงที่ดีต่อกันเกื้อกูล สนับสนุนซึ่งกันและกัน

๏ กัมมะปฏิสะระณา ท่านให้พิจารณาถึง "กัมมะปฏิสะระณา" ซึ่งแปลว่าเรามีกรรมเป็นที่พึ่งอาศัย พุทธัง สะระณัง คัจฉามิ ธัมมัง สะระณัง คัจฉามิ สังฆัง สะระณัง คัจฉามิ พระพุทธ พระธรรม พระสงฆ์ เป็นที่พึ่งเป็นสะระณะของข้าพเจ้า ราก็มีกรรมเป็น "สะระณะ" คือมีกรรมเป็นที่พึ่ง ที่อาศัยของเราด้วย ความเป็นอยู่ของเราในปัจจุบันเรากำลังอาศัยอยู่กับของเก่า ทั้งรูปธรรมและนามธรรม ตั้งแต่ร่างกาย ทรัพย์สินสมบัติ สิ่งแวดล้อม ประเทศชาติ บุคคลตลอดถึงนามธรรม คุณความดีของจิตใจเรียกว่าบารมีของตนเอง ทำกรรมชั่วคล้ายหนี้สิน ทำความดี กรรมดี คล้ายสะสมทรัพย์สินสมบัติ เพื่อได้ใช้อาศัย ต่อไปข้างหน้าจะได้ไม่ลำบาก ความดีท่านจัดไว้ 7 อย่าง เพื่อความเข้าใจง่าย เรียกว่า อริยทรัพย์ 7 1. ศรัทธา เชื่อสิ่งที่ควรเชื่อ เชื่อกรรม เชื่อว่าทำดีได้ดี ทำชั่วได้ชั่ว เป็นต้น 2. ศีล รักษากาย วาจา ให้เรียบร้อย 3. หิริ ความละอายต่อบาปทุจริต 4. โอตตัปปะ ความสะดุ้งกลัวบาป 5. พาหุสัจจะ ความเป็นคนเคยได้ยินได้ฟังธรรมมาก และจำธรรมเหล่านั้นได้อย่างดี และรู้ศิลปวิทยามาก 6. จาคะ สละให้ปันสิ่งของของตนแก่คนที่ควรให้ 7. ปัญญา รอบรู้สิ่งที่เป็นประโยชน์และไม่เป็นประโยชน์ อริยทรัพย์ 7 ประการนี้ดีกว่าทรัพย์ภายนอก มีเงินทอง เป็นต้น ไม่มีใครขโมยไปได้และเป็นทรัพย์ที่อาศัยได้ ไม่เพียงแต่ชาตินี้ อาศัยได้หลายภพ หลายชาติต่อๆ ไป อริยทรัพย์ 7 อย่างนี้ สรุปสงเคราะห์เข้าได้เป็น 3 ประการ คือ ทาน ศีล ภาวนา ทาน ศีล ภาวนา ทุกสิ่งทุกอย่างเป็นไปตามเหตุปัจจัยและมีเหตุผล เมื่อเราหวังผลอะไร สร้างเหตุปัจจัยให้พร้อม ความปรารถนาของมนุษย์เรามีมากมายก็จริง แต่สรุปแล้วก็ประมาณ 3 อย่าง สมมติว่าชาติหน้ามีจริง เราต้องการเกิดมาเป็นอย่างไร ทุกคนอยากเกิดมาเป็นผู้มีฐานะดี ไม่ยกเว้นสักคน ไม่มีใครอยากจะเป็นคนยากจน ทุกคนต้องการฐานะมั่นคง มีสิ่งอำนวยสะดวกทุกอย่าง ทานเป็นเหตุปัจจัย ให้เรามีฐานะมั่นคง ทุกคนอยากเกิดมาเป็นคนรูปดี ไม่ยกเว้นสักคน ไม่มีใครอยากเกิดมาพิการ ขี้โรค ขี้เหร่ ทุกคนต้องการมีอาการ 32 ครบถ้วน สุขภาพ แข็งแรง อายุยืน รูปหล่อ รูปสวย การรักษาศีลเป็นเหตุ ให้เกิดมามีอาการ 32 ครบถ้วน ทุกคนต้องการเกิดมาเป็นคนมีปัญญาดี ไม่มียกเว้นสักคน ไม่มีใครอยากจะเป็นคนโง่ ทุกคนอยากมีสติปัญญาเฉลียวฉลาดรอบรู้ ภาวนาเป็นเหตุปัจจัยให้เราเกิดเป็นคนมีปัญญา ทาน ศีล ภาวนา เป็นเหตุปัจจัยทำให้เรามีฐานะดี รูปดี ปัญญาดี ลองคิดพิจารณาดูในชาตินี้ ตั้งแต่วันนี้อีก 40 ปี เราอายุเท่าไร ส่วนใหญ่เกือบ 80-90 ปี แล้ว ตั้งแต่วันนี้ถ้าเราไม่ขี้เหนียว รู้จักแบ่งปันให้กับคนที่สมควรให้ เช่น พ่อ แม่ สามี ภริยา ลูกๆ พี่ๆ น้องๆ สงเคราะห์ซึ่งกันและกันตามสมควรแก่ฐานะ ไม่ต้องกลัวว่าเราจะอดเมื่อแก่ชรา ถึงแม้ว่าเราเดินไม่ได้ ไปเข้าห้องน้ำก็ลำบาก ทำอะไรไม่ได้ก็ตาม ไม่มีใครทอดทิ้งเรา ลูกๆ หลานๆ ดูแลเราอย่างดี นี่แหละ คืออานิสงส์ของจาคะหรือทาน เรียกว่า ฐานะดี ตั้งแต่วันนี้เราไม่บ่นไม่โกรธ รักษากาย วาจา ใจ ให้เรียบร้อย เมื่อแก่ชราแล้ว ความสวยสู้หนุ่มสาวไม่ได้ แต่อาจจะแก่งามได้ บางครั้งเห็นคนแก่ๆ ที่น่ารักผิวพรรณดี อารมณ์ดี คนแก่ๆ น่ารักก็มีอยู่ เรียกว่า รูปดี นี่เป็นอานิสงส์ของการรักษาศีล ตั้งแต่วันนี้เราปฏิบัติธรรมภาวนา รู้จักผิดถูก ประโยชน์มิใช่ประโยชน์ รู้จักเหตุรู้จักผล รู้จักตนรู้จักเขา รู้จักแก้ปัญหาต่างๆ ยิ่งแก่ยิ่งเป็นประโยชน์ต่อลูกหลาน เพราะมีปัญญาสว่าง ครูบาอาจารย์เป็นตัวอย่าง ผู้ปฏิบัติดี ปฏิบัติชอบ ผู้ทรงคุณธรรม ยิ่งแก่ประชาชนยิ่งศรัทธา ฆราวาสก็เหมือนกัน ถ้ามีปัญญา ธัมมะธัมโมแล้ว ถึงอายุ 100 ปีก็ตาม ก็ไม่รบกวนลูกหลาน ตรงกันข้ามเป็นที่พึ่งแก่ลูกหลานได้ นี่เป็นอานิสงส์ของการภาวนา เรียกว่า ปัญญาดี การบำเพ็ญทาน ศีล ภาวนา มีอานิสงส์อย่างนี้ บำเพ็ญวันนี้อานิสงส์ตั้งแต่วันนี้เดี๋ยวนี้จนตลอดชาตินี้ ชาติหน้าด้วย เป็นกัมมะปฏิสะระณาจริงๆ อย่างนี้ ทาน ศีล ภาวนา สะระณัง คัจฉามิ จงบำเพ็ญทานศีล ภาวนา และความดีทุกประการ เป็นชีวิตจิตใจตลอดไป

แม่ถูกลูกสาวบ่น

เมื่อเราใช้ชีวิตร่วมกัน การไม่ถูกใจกันเป็นธรรมดา
ถึงแม้ว่า รักกันขนาดไหน อยู่ใกล้ชิดกัน อยู่ร่วมกัน ก็เกิดปัญหาได้
ยิ่งรักมาก ยิ่งเกิดปัญหามาก
การแก้ปัญหาในชีวิตนั้น ท่านให้แก้ไขตัวเองก่อนเสมอ
ความสัมพันธ์ระหว่างมนุษย์ด้วยกันก็จะค่อยๆ คลี่คลายตามกัน
ละความชั่วของตน ทำแต่ความดีความถูกต้องด้วยตัวเองก่อน
เรามีความรู้สึกว่าเขาผิดเขาไม่ดี ความชั่วของเขาปล่อยไว้ก่อน
ใช้หลักอุบาย การเตือนสติสอนใจตัวเองว่า "ผิดก่อน - ผิดมาก"

ที่ประเทศญี่ปุ่น วันหนึ่ง ผู้หญิงวันกลางคน มาเยี่ยมมาสนทนาธรรม
ระบายอารมณ์ในใจออกมาให้ฟังว่า เขากลุ้มใจเรื่องลูกสาวคนหนึ่ง
เพิ่งจบจากมหาวิทยาลัยได้ปริญญาตรี แล้วกำลังทำงานอยู่
เขาคอยจับผิดและว่าแม่ตลอดเวลา เช่น ทานข้าวไม่เรียบร้อย
เดินเสียงดัง ปิดประตูเสียงดัง วางของหยิบของไม่เรียบร้อย
เรื่องเล็กๆ น้อยก็คอยเก็บมาว่า แม่รำคาญมาก
จนมีความรู้สึกว่าไม่อยากเข้าบ้านเลย เสียใจ น้อยใจ
ที่ได้ลูกสาวอกตัญญูแบบนี้ เขาไม่น่าพูด ไม่น่าทำ อย่างนี้เลย......

อาจารย์ก็นั่งฟังไปเรื่อยๆ จนเขาพูดจบ อาจารย์เพิ่งพบเขาเป็นครั้งแรกในวันนั้น
เขาได้ดูโทรทัศน์รายการธุดงค์ในญี่ปุ่น เกิดศรัทธา สนใจธรรมแล้วมาเยี่ยม
ขณะนั้นเขาทำงานแปลหนังสือ เขาเป็นปัญญาชน
สังเกตดูลักษณะบุคลิกแล้ว เป็นคนเจ้าระเบียบ มักสะอาด อาจจะโทสะจริตก็ได้
อาจารย์ก็ถามเขาว่าลูกสาวกับพ่อเป็นอย่างไร
เขาบอกว่าไม่เป็นอะไรธรรมดาๆ เหมือนทั่วๆ ไป มีปัญหาเฉพาะกับแม่เท่านั้น

ทุกสิ่งทุกอย่างมันมีเหตุ เมื่อซักถามว่าตอนที่ลูกเล็กๆ แม่สอนจู้จี้ใช่ไหม
เขาก็ยอมรับว่าใช่ วินิจฉัยได้ว่า ด้วยความหวังดีหรือหงุดหงิดก็ตาม
แม่พูดสอนลูกสาวเกินเหตุ ไม่เข้าใจธรรมชาติของเด็ก ลูกทำอะไรแม่ก็ว่าตลอด
อย่าทำ อย่างนี้ อย่าทำอย่างนั้น ลูกทำอะไรก็ผิดหมด ลูกอึดอัดใจมาตลอด
เมื่อเขาโตแล้วก็ดุแม่ เขาคงจะไม่ตั้งใจ แต่อุปาทานมันมีอยู่ แม่ก็ผิดเหมือนกัน
เลยพูดออกมาเป็นนิสัย แม่ทำไมทำอย่างนี้ ทำไมอย่างนั้น

คำพูดของลูกสาวก็ไม่ใช่อื่น คือคำพูดของแม่ที่เคยสอนลูกทั้งนั้น
ตัวเองทำไว้เป็นเหตุ กลับมากระทบจากลูกสาวเป็นปัจจัย
ต้องใช้หลัก ทุกข์เพราะคิดผิด คิดถูกแก้ทุกข์ได้
การคิดว่าลูกสาวเป็นเด็กไม่ดี เป็นลูกอกตัญญู ไม่น่าพูดอย่างนั้น
ไม่น่าทำอย่างนั้นเป็นการคิดผิด ควรคิดใหม่ว่า เราผิดก่อน
คำพูดต่างๆ ที่ทำให้แม่ไม่ถูกใจ เขาไม่ได้คิดอะไรมากมาย
ไม่ได้รู้สึกอะไรมากมาย ลูกพูดออกมาโดยอัตโนมัติ
แม่กลุ้มใจ น้อยใจ เสียใจ เป็นทุกข์มากกว่าเขาในขณะนี้
แม่เป็นบาปเป็นทุกข์ นั้นแหละ ผิดมาก
ท่านจึงให้เตือนตัวเองเสมอว่า ผิดก่อน - ผิดมาก

ถ้าแม่เข้าใจอย่างนี้ ต้องตั้งใจปฏิบัติ
พยายามไม่ยินร้ายเมื่อกระทบอารมณ์ ทำใจหนักแน่น
ไม่ให้หวั่นไหว รักษาใจเป็นปกติ สงบ เป็นศีล
ไม่ให้แสดงความไม่พอใจทางหน้าตา วาจา และกิริยาทางกาย
ทำความรู้สึก ทำกิริยา วาจา เหมือนไม่มีอะไรเกิดขึ้น ไม่มีอะไรผิดปกติ
ทำเหมือนตบมือข้างเดียวไม่ดัง เราอย่าเป็นคล้ายระฆังในวัด
เสียงดังเมื่อไร เราก็ตีกลับมาตลอดทุกครั้ง แล้วบ่นว่าเสียงดังรำคาญ
ทีนี้เราหยุดก่อน เสียงก็จะค่อยๆ เบาลง และระฆังก็หยุดนิ่งในที่สุด

เมื่อเราเข้าใจลูกแล้ว ก็จะเกิดเมตตาสงสาร
นอกจากนั้นก็ต้องปฏิบัติคือ รักษาใจให้เป็นปกติ กาย วาจา เป็นปกติ เรียบร้อย
การให้ทานจะเป็นกำลังสนับสนุนให้แก้ปัญหาได้โดยเร็ว
ให้ทานด้วยสายตาที่ประกอบด้วยเมตตาปราณี
ให้ทานด้วยหน้าตายิ้มแย้มแจ่มใส
ให้ทานด้วยวาจาพูดดีน่าฟัง
ให้อภัยทาน ให้อภัยซึ่งกันและกัน อโหสิกรรมซึ่งกันและกัน
ให้ทานด้วยสิ่งของที่เขาชอบเล็กน้อย ๆ ก็ได้ เช่น
ขนม ผลไม้ที่ลูกชอบ ผู้รับจะเปลี่ยนความรู้สึกทันที
เขาจะดีใจ มีความสุข เกิดความรัก เป็นต้น

ปัญหานี้ไม่ใช่ปัญหาหนักเท่าไร ถ้าเราเข้าใจเหตุผล
และปฏิบัติตามหลักธรรมะ
ปฏิบัติถูกแล้วปัญหานี้จะค่อยๆ คลี่คลายไปเป็นลำดับ

สรุป ให้เราพิจารณาวิเคราะห์กรรมในแง่ต่างๆ
เรามีกรรมเป็นของของตน
เรามีกรรมเป็นผู้ให้ผล
เรามีกรรมเป็นแดนเกิด
เรามีกรรมเป็นผู้ติดตาม
เรามีกรรมเป็นที่พึ่งอาศัย

แล้วสรุปได้ว่า จักทำกรรมอันใดไว้ เป็นบุญหรือเป็นบาป
เราจักต้องเป็นผู้รับผลของกรรมนั้นๆ สืบไป
ทำดีได้ดี ทำชั่วได้ชั่ว เป็นกฎตายตัวจริงๆ
ให้เกิดเมตตาและความไม่ประมาท
ให้เกิดศรัทธาและกำลังใจที่จะละความชั่วและตั้งอยู่ในความดี
ความถูกต้องได้ในทุกกรณี ให้เกิดหิริโอตตัปปะ ทำให้เกิดศีลบริสุทธิ์
จิตใจของเราจะค่อยๆ เลื่อนขึ้นไป ละความชั่ว ทำแต่ความดี

ในที่สุดก็จะเข้า "สะจิตตะปะริโยทะปะนัง"
การชำระจิตของตนให้ขาวรอบบริสุทธิ์
อยู่นอกเหนือ ความดี ความชั่ว ซึ่งเป็นโลกิยะ เข้าถึงแก่นของพระพุทธศาสนา
ซึ่งเป็นเป้าหมายสูงสุด ประโยชน์สูงสุดในการปฏิบัติธรรม
นี่เป็นคำสั่งสอนของพระพุทธเจ้าทั้งหลาย

ผิดก่อน

ในเรื่องของแม่เด็กที่ถูกลูกสาวบ่นอยู่เรื่อยๆ
จนเบื่อที่จะอยู่บ้าน โกรธและรำคาญใจมากก็ดี
เรื่องของท่านโมคคัลลานะที่ถูกโจร 500 ฆ่าก็ดี
เรื่องของท่านอุบาสกมหากาลก็ดี
เรื่องของสุภาพสตรีเกิดอุบัติเหตุแขนขาดก็ดี

ในทุกกรณีผู้ที่ได้รับทุกข์โทษแต่ละท่านแต่ละคน
ได้ก่อกรรมทำความผิดมาก่อนทั้งนั้น
จะเป็นในชีวิตนี้หรือในชีวิตก่อนๆ ก็ดี เช่นในกรณีของท่านโมคคัลลานะ
และท่านอุบาสกมหากาลนั้น เป็นเรื่องของบุพกรรมในอดีตชาติ
ส่วนเรื่องของแม่เด็กและเรื่องของสุภาพสตรีแขนขาดนั้น เป็นกรรมในชาตินี้นี่เอง
ท่านจึงว่าไม่ว่าอะไรจะเกิดขึ้นกับเรา ที่ทำให้เราผิดหวัง ทำให้เราเสียใจ
น้อยใจ ทำให้เราเป็นทุกข์นั้น ให้เราคิดว่า เราผิดก่อน เสมอ

ถึงแม้ว่าจะทุกข์มากขนาดไหน เราต้องทำใจให้ได้ พยายามไม่ให้คิด
ถ้าคิดได้อย่างนี้ เราก็ไม่กล่าวโทษผู้อื่น แม้ผู้ที่เขามาฆ่าเราก็ตาม
เพราะเราก็รับผลกรรมของเราเองนั่นแหละ
เราเป็นผู้สร้างเหตุ “เขา” ก็เป็นเพียงปัจจัยเท่านั้น
ผลก็เกิดแต่เหตุ

ผิดมาก

เด็กทำแก้วน้ำแตกแล้วเราโกรธก็ดี
กรณีของลูกสาวที่บ่นว่าแม่แล้วแม่โกรธ น้อยใจก็ดี
ถ้าเขาพูดไม่ดี เราโกรธ บ่นนินทาตลอดคืนก็ดี
เรามักจะคิดว่าเด็กทำผิด เพราะเด็กทำแก้วน้ำแตก
ลูกสาวผิดเพราะลูกสาวไม่ควรว่าแม่

แต่ในทางธรรมะแล้ว ท่านว่าเด็กทำแก้วน้ำแตกก็ไม่ได้เจตนาจะทำเช่นนั้น
เป็นความผิดทางกาย กายกรรม ใจเขาไม่เสีย
ลูกสาวบ่นว่าแม่ก็คงจะทำไปตามอุปนิสัยสันดานที่สั่งสมมา
จากการที่ถูกแม่บ่นว่าสมัยตัวเองยังเป็นเด็กๆ
คงไม่มีเจตนาจะทำให้แม่เสียใจอะไรมากมาย
แต่ทำไปโดยอัตโนมัติ ใจเขาก็ไม่เสีย ผิดก็ผิดทางวาจา เป็น วจีกรรม

ความผิดของเขาทั้ง 2 กรณี ก็มีอยู่แต่ไม่มากมาย ผิดทางกายกรรม วจีกรรม
แต่คนที่โกรธ แม่ที่โกรธนี่สิที่กำลังสร้าง มโนกรรม ทำใจตัวเองให้เศร้าหมอง
ท่านว่าผู้ที่โกรธและแม่นั่นแหละ คงจะบาปมากกว่า ทุกข์มากกว่า ผิดมากกว่า
ในขณะนั้น ถ้าบังเอิญมีเหตุการณ์เกิดขึ้น เราบังเอิญตายไปพร้อมๆ กัน
คนที่โกรธก็ดี แม่ของลูกสาวก็ดี อาจจะตกนรกได้ เพราะความโกรธ
แต่เด็กทำแก้วน้ำแตกและลูกสาวที่พูดไปบ่นไปโดยไม่มีเจตนาก็คงไม่เป็นอะไรหรอก

ท่านจึงสอนว่า ถ้าใครเตือนใจได้เสมอว่าๆ
ผิดก่อน – ผิดมาก
เราก็จะไม่โกรธใคร ไม่น้อยใจ ไม่คิดฟุ้งซ่านแล้ว
มีแต่ทุกข์ เหตุให้เกิดทุกข์ และข้อวัตรปฏิบัติเพื่อพ้นทุกข์ หรือปล่อยวางทุกข์
เอาศีล สมาธิ ปัญญา มาตั้ง ต่อสู้กับทุกข์
เมื่อมรรคเกิด นิโรธก็เกิด การปฏิบัติก็ได้ผล

ผิดทีหลังไม่มี

การปฏิบัตินั้น เราต้องโอปนยิโก คือน้อมเข้ามาดูตัวเองเสมอ
และเมื่อตรวจดูตัวเองในทุกกรณีแล้ว เราก็เป็นผู้ผิดก่อนทุกทีไป
ฉะนั้น ผิดทีหลังจึงไม่มี

ธรรมะเป็นยาที่มีฤทธิ์มาก

ถ้าใช้ถูกจะได้ผลดี ถ้าใช้ผิดก็ให้โทษมากเหมือนกัน
โดยเฉพาะเมื่อเราพูดถึง “เรื่องกรรม”
เบื้องแรกให้เราตังสติพิจารณาตรวจตราดูสภาพของตนว่า
“ใจเราปกติดีไหม ใจมีเมตตาปรารถนาดี หวังดีไหม”
เมื่อดีแล้ว พิจารณาดูสภาพจิตของเขาว่า
“เขาพร้อมที่จะรับฟังและจะเกิดผลดีไหม ไม่แพ้ยาใช่ไหม”
พิจารณาดูรอบคอบทั้งสองฝ่ายแล้ว มั่นใจว่าจะเกิดผลดี จึงจะพูดได้

อย่าพูด เมื่อใจเราไม่ดี
อย่าพูด เมื่อใจเขาไม่ดีไม่พร้อม

เหตุหนึ่งที่ทำให้คนเสื่อมศรัทธาในคำสั่งสอนของพระพุทธเจ้า
หรือไม่เกิดศรัทธา เพราะพวกเราใช้ธรรมะไม่ถูกกาละเทศะ
ไม่เหมาะไม่พอดี เป็นเหตุทำลายน้ำใจเขาและเพิ่มกิเลสความเห็นแก่ตัวของตน
เช่น มีใครด้อยโอกาสหรือกำลังประสบทุกข์ เราพูดอย่างสะใจว่า
“นี้แหละทำชั่วได้ชั่ว” ใช้ธรรมะเป็นคำด่า คำดูหมิ่นดูถูก
เบียดเบียนทำลายเขาให้เกิดท้อแท้ หมดแรงหมดกำลังใจในการดำเนินชีวิตต่อไป

ตรงกันข้ามกับพุทธประสงค์ที่สั่งสอนพวกเราว่าให้
พิจารณา “กรรม” เพื่อให้เกิดเมตตาและความไม่ประมาท
เป็นไปเพื่อสันติสุขในชีวิต

๏ วิธีเจริญเมตตา

1. เราต้องเข้าใจก่อนว่าเหตุการณ์ต่างๆ ที่เกิดขึ้นกับเรานั้น สมเหตุสมผลทุกกรณี กรรมเราทำไว้ก่อนทั้งนั้น ความโกรธ ความโลภ ความหลงในจิตใจเป็นต้นเหตุ เราต้องรับผิดชอบ 100 % ด้วยตัวเอง

2. พยายามเข้าใจ เห็นอกเห็นใจเขาว่า เขาก็กำลังทุกข์เหมือนเราเหมือนกันทุกชีวิต ทุกข์จากความเกิด แก่ เจ็บ ตาย ผิดหวัง ไม่สมปรารถนาต่างๆ ยิ่งคนที่กำลังด่านินทาเรา เขาทุกข์ก่อนเราอีก สงสารเมตตาเขา ถึงแม้ว่าเขากำลังได้เปรียบ เราเสียเปรียบก็ตาม ไม่ต้องอิจฉาเขา ไม่ต้องน้อยใจอะไรเลย ถ้าเขากำลังได้เปรียบมีความสุขที่ได้มาจากอกุศลกรรม บาปกรรม แล้วไซร้ เปรียบเทียบได้ว่าเขากำลังมีความสุขอยู่ชั้นบน แต่ชั้นล่างไฟกำลังไหม้บ้าน ควรสงสารเขาตั้งแต่บัดนี้เดี๋ยวนี้ขณะนี้ เราไม่ต้องสร้างกรรมสร้างเวรกับใครอีกต่อไป ให้ตั้งอยู่ในความดี ความถูกต้องด้วยกายวาจาใจดีกว่า

3. เริ่มฝึก เจริญสติ ปัญญา เมื่อกระทบอารมณ์ที่ไม่ถูกใจ และกำลังจะเกิดอารมณ์ เสียอารมณ์ รีบตั้งสติ หายใจลึกๆ ซ้ำๆ เป็นจังหวะๆ จะเริ่มรู้สึกตัวขึ้น ทำให้ต่อเนื่องกัน ไม่ให้คิดจองเวรคิดอาฆาตพยาบาท คิดบ่น คิดเบียดเบียน ให้ระงับอารมณ์ ถ้าคิดก็คิดสอนใจตัวเอง ให้รู้จักคิดถูก ฝึกสติ ฝึกปัญญาในการแก้ปัญหาอย่างนี้

4. ฝึกสมาธิเช้าเย็น 10-15 นาที ทำบ่อยๆ ในวันหนึ่ง ตื่นเช้า หลังจากกินอาหารเช้า ในรถ ก่อนทำงาน หลังเลิกงาน ก่อนโทรศัพท์สำคัญ เมื่อเกิดอารมณ์เสีย เป็นต้น ตั้งใจ ไม่โกรธ รักษาใจระวังใจในเหตุการณ์ที่จะเกิดขึ้นภายหน้า ซึ่งเคยทำให้เราโกรธ ทุกข์ อยู่บ่อยๆ ตั้งใจแผ่เมตตา ส่งถึงทุกคนทุกชีวิต ไม่จำกัด ไม่ยกเว้น แม้แต่คนที่เราไม่ชอบ ตั้งใจคิดดี พูดดี ทำดี ในทุกกรณี

5. เจริญ วิตก วิจาร ปีติ สุข เอกัคคตา ซึ่งเป็นองค์ฌาน 5

- วิตกในสมาธิ หมายความว่า นึกๆ ๆ อารมณ์กรรมฐานอย่างเดียว เช่น ความรู้สึกที่ลมสัมผัสที่เกิดขึ้นจากการหายใจเข้าออก พยายามตั้งสติบ่อยๆ นั้นแหละ

- ถ้าเกิดวิตก ตั้งสติติดต่อกัน ไม่ช้าก็จะเกิดวิจาร วิจารในที่นี้ คือ รู้สึกตัว รู้ว่าหายใจยาว สั้น เบา หนัก ร้อน เย็น เป็นต้น ความรู้สึกตัวนี้เป็นกำลังผูกมัดจิตกับอารมณ์กรรมฐานให้แนบแน่นมากขึ้น แล้วความปีติ สุข ก็จะเกิดตามมา มีความสุขที่สุดในโลก

- พยายามเจริญสมาธิ จนสัมผัสความสุขในสมาธิบ่อยๆ เมื่อเรารักษาความสุขทางใจได้นั่นแหละ ใจเราจึงจะมีเมตตา เป็นใจเมตตา มีความรัก ความสุข เต็มหัวใจ

สัพเพ สัตตา สุขิตา โหนตุ ขอสัตว์ทั้งหลายทั้งปวงจงมีความสุข
ถ้าเข้าใจเรื่องกรรมตามความเป็นจริง ประกอบด้วยปัญญา
เมตตาก็ถาวร เป็นเมตตาที่แท้จริง........................ เอวัง

.................... เอวัง ....................